Είναι ένα βροχερό απόγευμα του Ιουνίου, κάτω από σύννεφα που αρνούνται να μετακινηθούν στο ουράνιο μόνιτορ, ενώ η βροχή πέφτει αδιάκοπα, αφήνοντας το τοπίο να φαίνεται μυστηριώδες και σχεδόν απομονωμένο από τον υπόλοιπο κόσμο. Κάποιες σκεπασμένες οθόνες κατά μήκος της παραλίμνιας οδού στα Ιωάννινα κρύβουν κάτω από τους προστατευτικούς μουσαμάδες υβριδικές εικόνες, που σαν ζωντανά γλυπτά καμαρώνουν στην μονοτονία του χρόνου και που, όταν πλέον ξεσκεπάζονται, αποκαλύπτονται, στέκονται και αναπνέουν, σχεδόν τα καταφέρνουν και ονειροζωγραφίζουν κάτι μέσα μας.

Αν όχι όλα, τα περισσότερα από αυτά τα [ψηφιακά] Plasmata γεννούν αναμνήσεις, έτσι καθώς μας περιμένουν υπομονετικά δίπλα στης λίμνης τον φαρδύ μουσαμά, από το θολό απόγευμα μέχρι την υγρή νύχτα και μέχρι τους επόμενους μεσημεριανούς ουρανούς. Κάθε φορά, όποτε απομακρύνομαι από την συναδελφική κομπανία των φίλων μου, και καθώς περιεργάζομαι επίμονα κάποια από αυτά, αισθάνομαι αβαρής, μετέωρος πάνω από μια υγρή γκρι παλέττα και αυτά τα δύο-τρία [μεταφυσικά] πλάσματα που εγώ ξεχωρίζω ως πιο φιλικά, σπινθηρίζουν σήματα στον αιθέρα, που ξέρω ότι τα στέλνουν μόνο για εμένα.

Όταν η μεγάλη δημοσιογραφική ομάδα έφτασε στον προορισμό της είδε τα πρώτα έργα να στήνονται, να δοκιμάζονται, τα μόνιτορ να χαμηλοβουίζουν και τις ομάδες παραγωγής της Στέγης να ετοιμάζουν -σαν μοδίστρες που τσεκάρουν τα μοντέλα πριν βγουν στην πασαρέλα- τα Plasmata. Εκείνα, [παράξενα] και αινιγματικά, ακτινοβολούσαν ένα περίεργο φως. Φαινόταν να αντιλαμβάνονται την παρουσία μας, δεν έδειχναν φόβο, ούτε εχθρικότητα, ακόμη δεν είμαι σίγουρος αν ήταν όλα γήινα, αλλά κατά κάποιον περίεργο τρόπο, από όλα πήγαζε μια εκπληκτική ενέργεια, που τόσο όμορφα συμπλήρωνε την ζωγραφιά μιας μαγικής μέρας.

Στέκομαι σε ένα “σημείο στάσης”. Πιάνω τον εαυτό μου ηχογραφεί σε ένα Dictaphone σαν τον Agent Cooper: «H έκθεση Plásmata ΙΙ: Ioannina είναι η συνέχεια της περσινής ερευνητικής έκθεσης σύγχρονων εικαστικών έργων με την ονομασία Plasmata: Bodies, Dreams and Data που παρουσίασε η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Πεδίον του Άρεως και η οποία ήταν με τη σειρά της η συνέχεια του φεστιβάλ “You and AI” του 2021. Η νέα έκθεση αποτελείται ουσιαστικά από 19 έργα στα οποία μπορούμε να δούμε πώς οι μύθοι, οι θρύλοι, οι παραδόσεις, η ιστορία, το τοπίο ακόμη και τα τραύματα μιας πόλης μπορούν να συνδεθούν με το σήμερα. Πολλά από αυτά τα έργα έχουν να κάνουν με το πώς ανακαλύπτουμε υπερτοπικά στοιχεία όταν εστιάζουμε σε μια πόλη όπως τα Ιωάννινα».

Αυτήν τη φορά, τα Plasmata δεν επικεντρώνονται τόσο σε ευρηματικά οπτικά στοιχεία που γεννιούνται μέσα σε high-tech oθόνες, αλλά χρησιμοποιούν παράδοξα υλικά, όπως χειροδεμένα χαραγμένα δέρματα, ποικιλίες μανιταριών που αναπτύσσονται στο σκοτάδι, αλγοριθμικά μοιρολόγια που σε οδηγούν σε έναν υπέροχο «Άλλο Κόσμο» και γλυπτά. Γλυπτά, που όλα ήθελαν τόσο απεγνωσμένα να είναι παιδιά μιας Τεχνητής Νοημοσύνης (αφού η ιδέα πίσω από τα Plasmata θέλει τα έργα να φλερτάρουν με τη σύγχρονη τεχνολογία), αλλά τελικά κατέληξαν να μοιάζουν περισσότερο ως ορφανά μιας μηχανικής διεπαφής. Ωστόσο, όλα τα έργα στέκονται σαν αρχέγονα μυστικά του τόπου, και όλα ανασαίνουν κάπου ανάμεσα στον υδάτινο κόσμο της λίμνης και των τοιχών του κάστρου. Έτσι, εάν η συγκεκριμένη έκθεση πετυχαίνει κάπου αυτόματα, τότε αυτό είναι η επιλογή του τοπίου και η προσεκτική τοποθέτηση των έργων σε σημεία κατά μήκος της παραλίμνιας διαδρομής, όπου τα πλατάνια και το γρασίδι συμπληρώνουν και αγκαλιάζουν οποιαδήποτε, τυχαία ή μη, ανθρώπινη παρέμβαση.

Πίσω από κάθε ιστορική αναφορά που αναδύει η πόλη των Ιωαννίνων, υπάρχει άλλη μια που μας υπενθυμίζει τι σημαίνει ζωή δίπλα σε έναν υδροβιότοπο. Ειδικότερα, τι μπορεί να σημαίνουν σήμερα αυτές οι αναφορές για τους πολίτες των Ιωαννίνων και της Ηπείρου; Δηλαδή, τι μπορεί να φανερώσει σε έναν επισκέπτη, το δαιδαλώδες καταφύγιο κάτω από το κάστρο, που μέχρι σήμερα παρέμενε ένα κρυφό μυστικό της πόλης; Πώς μπορούμε να εστιάσουμε στην αξιοποίηση τεχνολογικών συστημάτων τα οποία έχουν έναν υποστηρικτικό χαρακτήρα και πώς τα αφήνουμε αυτά να βοηθήσουν τοπικές κοινότητες; Η έκθεση Plasmata II: Ioannina αλλάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε για τον χώρο και για τον χρόνο ακόμα, ενώνει τη φύση και τον πολιτισμό και τα έργα της γίνονται ένα με το περιβάλλον ανάμεσα στην λίμνη και το κάστρο. Ωστόσο, είναι μια έκθεση η οποία δεν διαρθρώνεται απλά στον χώρο, αλλά και στον χρόνο, είναι μια έκθεση που ειδικά οι κάτοικοι της πόλης μπορούν να δουν πολλές φορές, μια έκθεση που τους προσκαλεί να ανακαλύψουν εκ νέου την πόλη τους.

Οι καλλιτέχνες και οι καλλιτέχνιδες που συμμετείχαν είχαν την ελευθερία να πειραματιστούν με την ψηφιακή εικόνα, με γλυπτά, με υλικά, με οσμές και με ηχητικά εφέ, χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες. Έτσι, κατάφεραν να επεκτείνουν τον συναισθηματικό αντίκτυπο των έργων τους και να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε και να αντιμετωπίσουμε όποια επερχόμενη αλλαγή. Παρόλα αυτά, ας μην ξεχνάμε ότι παραμένει ανοιχτό το ερώτημα (πληγή) στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης για το αν η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης σε κάθε πτυχή της δημιουργίας είναι κάτι ελπιδοφόρο ή αντιθέτως. Προσωπικά, δεν ταυτίζομαι με την αγωνία των περισσότερων καλλιτεχνών να αναφέρουν τον όρο (TN) ως μέρος της διαδικασίας, της δημιουργίας και της παραγωγής των έργων. Δεν κατάλαβα, δηλαδή, πώς η αλγοριθμική τέχνη των αποφάσεων κατάφερε να σπάσει κώδικες παράδοσης και να μεταμορφώσει ξόρκια ή μοιρολόγια σε έργα τέχνης και κάπου, η αλήθεια είναι, κουράστηκα να ακούω για μια αφηρημένη Τεχνητή Νοημοσύνη στην παρουσίαση κάθε ξεχωριστού έργου.

Αλλά… Εκεί όπου δεν άκουσα κανέναν να μιλάει για συναρπαστικούς διεπιστημονικούς κώδικες οι οποίοι πιθανώς συνέβαλλαν στην δημιουργία, ήταν στο έργο «ΜANA» της Αφροδίτης Παναγιωτάκου και του Μανώλη Μανουσάκη.

Βέβαια, ήταν απλώς τυχαίο το γεγονός ότι η επαφή με αυτό, ίσως το πιο επιβλητικό έργο της έκθεσης, έγινε πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε άλλη επίσημη παρουσίαση. Η υπερφυσική δύναμή του σε αρπάζει κι αρχίζει να σε μουδιάζει από τη στιγμή που θα περάσεις την είσοδο του καταφύγιου -πρόκειται να ξεκινήσεις ένα 15λεπτο ταξίδι στις στοές του, την στιγμή που η οσμή της υγρασίας και της υπόγειας μούχλας σε βυθίζουν ακόμη πιο βαθιά στη φαντασίωση. Για μια στιγμή ένιωσα ότι βρίσκομαι σε κάποια από τις στοές των βίντεο παιχνιδιών που έχω παίξει, αλλά ήταν αυτή η πολυκαιρισμένη οσμή, οι ήχοι, τα drones και αυτό το ψηλόλιγνο αγόρι που υπομονετικά περίμενε σε μια πόρτα ως prop περισπασμού, όχι για να σε τρομάξει, αλλά για να σε συνοδέψει, αφού το αντιληφθείς, στο πλαίσιο της προκαθορισμένης διαδρομής στα έγκατα του κάστρου των Ιωαννίνων. Η πολυμεσική εγκατάσταση της καλλιτεχνικής διευθύντριας της Στέγης, της οποίας τα Γιάννενα είναι η ιδιαίτερη πατρίδα, φαινομενικά μπορεί να φαίνεται ως ένας φόρος τιμής στην μητέρα της, ακαδημαϊκό κα. Ελένη Κουρμαντζή, και στον παππού της Τάκη Κουρμαντζή, αλλά ουσιαστικά, εγώ την θεώρησα ως έναν φόρο τιμής στην μητέρα όλων. Ναι, είναι ένα κυρίαρχο και εξουσιαστικό έργο, που λειτουργεί σαν ένας τολμηρός γενετικός ανασυνδυασμός του τοπίου, και που έαν όντως όλη αυτή η έκθεση ήταν ένα παιχνίδι, τότε εκεί στο έργο «ΜΑΝΑ» της Παναγιωτάκου και του Μανουσάκη θα κρύβοταν η λυτρωτική λύση του.

Γιατί; Ίσως, επειδή κάπου σε μια στροφή των διαδρόμων, μέσα στην εγκατάσταση και τα υπόγεια του καταφύγιου, αισθάνομαι ότι κάθε ιστορία που ξέρω είναι νεκρή. Κάπου αισθάνομαι ότι η γραμμικότητα είναι αδιέξοδη. Η καινοτομία είναι παρωχημένη. Ένα δημοτικό τραγούδι, μια VHS εικόνα στον τοίχο, σύντομα ενδεχομένως κι άλλες υπόγειες διαδρομές, γυαλιστερά υγρά πατώματα και σκοτεινά υγρά πετρώματα, η διαφορά γίνεται ομοιότητα και η στατική ρευστότητα αποθεώνεται σαν μια συμπαντική σι ύφεση σε λούπα. Θα μπορούσα πολύ εύκολα να το χαρακτηρίσω ως ένα νέο είδος τελετουργικής αφήγησης, αλλά αυτό που για μια στιγμή αισθάνθηκα σαν μια τραγωδία καταστάσεων (και που όπως δήλωσα και στην δημιουργό του θα ήθελα να διαρκεί περισσότερο) δεν είναι τίποτα παραπάνω από την αφήγηση ενός σύγχρονου θρύλου για την αιώνια επιστροφή.

Οι επιμελητές της έκθεσης, Πρόδρομος Τσιαβός, Δάφνη Δραγώνα και Γιώργος Τζιρτζιλάκης, αξίζουν συγχαρητήρια για τον τρόπο που αναζωογόνησαν την έκθεση. Η έκθεση, η οποία θα διαρκέσει έως τις 9 Ιουλίου και θα υποδέχεται καθημερινά τους επισκέπτες από τις 6 μ.μ. μέχρι τα μεσάνυχτα, είναι ελεύθερη για όλους. Ποικίλες συζητήσεις, performances και workshops θα προσθέσουν αξία στο καθημερινό πρόγραμμα, ενώ το Movement Radio έχει επιμεληθεί το μουσικό κομμάτι.

Στην έκθεση Plasmata II: Ioannina της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση συμμετέχουν οι καλλιτέχνες: Μαρία Βαρελά, Νικομάχη Καρακωστάνογλου, Κατερίνα Κομιανού, Μαρία Λουίζου, Αφροδίτη Παναγιωτάκου και Μανώλης Μανουσάκης, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Πάνος Σκλαβενίτης, Στεφανία Στρούζα, Θεόκλητος Τριανταφυλλίδης, Entangled Others, Matthias Fritsch, John Gerrard, Alexandra Daisy Ginsberg, Christian Mio Loclair, Maenads, Matthew Niederhauser & Marc Da Costa, slow immediate, Universal Everything, WordMord.

➪ Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News