Η παιδική αθωότητα είναι κάτι που στοιχειώνει μα και σαγηνεύει τη φαντασία των ενηλίκων. Πολλές φορές στη λογοτεχνία, τη ζωγραφική ή την ποίηση, η αθωότητα έχει γίνει προϊόν ρομαντικοποίησης και εξιδανίκευσης, υποτιθέμενη «αγνή» και ιδανική κατάσταση από την οποία εκπέσαμε. Η ίδια η λέξη πολλές φορές μας ωθεί σε κάτι τέτοιο: στα ελληνικά, η αθωότητα της παιδικής ηλικίας είναι η ίδια λέξη με την αθωότητα σε μια δίκη, υπονοώντας ότι στην παιδική ηλικία δεν φέρουμε ευθύνη ακόμα και για τα λάθη μας. Αντιθέτως, πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως και τα αγγλικά χρησιμοποιούν για την αθωότητα παράγωγα της λατινικής λέξης innocens, κυριολεκτικά δηλαδή, ο «μη βλαβερός».

Οι θρησκείες που προέρχονται από τη Μεσόγειο, μεταξύ αυτών και ο Χριστιανισμός, αναπαράγουν την ίδια λογική, αυτήν της αρχικής αθωότητας. Όμως γνωρίζουμε από την πράξη ότι η αθωότητα δεν είναι μια εποχή αγνότητας. Είναι επίσης μια εποχή που δεν αναλαμβάνουμε την ευθύνη, δυσκολευόμαστε να φανταστούμε τον πόνο του άλλου, τις επιπτώσεις των πράξεων μας. Η αθωότητα είναι μια κατάσταση που πρέπει διαρκώς να τη φανταζόμαστε ξανά και ξανά, να την επιμελούμαστε προσεκτικά όπως ένα φυτό, να την φροντίζουμε χωρίς να την εξιδανικεύουμε.

Κάτι τέτοιο είχε στο μυαλό του και σπουδαίας Ελβετός εικαστικός Paul Klee. Στο Zentrum Paul Klee στην Ελβετία, βρίσκεται εδώ και χρόνια η έκθεση με τις κούκλες που έφτιαξε ο Paul Klee για τον γιο του. Οι κούκλες αυτές παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Είναι σίγουρα, αρχικά, τεκμήρια τρυφερότητας και φροντίδας. Σε μια εποχή αδιανόητης φτώχειας, και ενώ ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος χτυπούσε την Ευρώπη, ο Klee ήθελε ο γιος του να ξεχάσει αλλά και να μάθει για τον πόλεμο. Έτσι έφτιαξε κούκλες, αυτοσχέδιες, χρησιμοποιώντας υλικά που είχε στο σπίτι του. Καλώδια, χαρτιά, πετσέτες, ξύλα, καθαριστικά, κουμπιά από ρούχα. Ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς χρησιμοποιήθηκε για να φτιαχτούν αυτές οι κούκλες.

Οι θεματικές που έχουν οι κούκλες, που αισθητικά μοιάζουν όπως είναι λογικό με τους πίνακες του Klee, είναι ιδιαίτερες, θα έλεγε κανείς, για κούκλες παιδιού. Και σε αυτό βρίσκεται το μεγαλείο τους. Υπάρχει μια κούκλα που μάλλον απεικονίζει τον Θάνατο, αυτή που τώρα έχει επικρατήσει να λένε “Mr. Death”. Υπάρχει μια άλλη κούκλα ενός «στερεοτυπικά» Γάλλου, ενός Γερμανού εθνικιστή, ενός Μποέμ ποιητή κτλ. Ο Klee ήξερε, ή μάλλον συναισθανόταν τη χρυσή τομή: Aθωότητα δεν σημαίνει άγνοια, δεν σημαίνει να κρατήσεις αυτόν που αγαπάς στο σκοτάδι. Ο Klee θέλησε να μάθει στον γιο του για τον πόλεμο, για την χειρότερη έκφανση ίσως της ανθρωπότητας. Σε αντίθεση με σημερινές αντιλήψεις που θεωρούν τα παιδιά ανίκανα να καταλάβουν, ή θεωρούν πως καλό είναι «αυτό να μην το δουν, να μην το ξέρουν» ο Klee δημιούργησε μια παρέλαση των χειρότερων – κυριολεκτικά – χαρακτήρων της εποχής του για τον γιο του. Το έκανε όμως με έναν τρόπο που ήταν κατάλληλος.

Οι κούκλες έχουν κάτι το γκροτέσκο, κάτι το αστείο και το σατιρικό. Θυμίζουν ακόμα τους αληθινούς χαρακτήρες αλλά ταυτόχρονα τους γελοιοποιούν. Οι κούκλες, που μάλλον χρησιμοποιούνταν από τον Klee για να στήνει μικρές θεατρικές παραστάσεις στον γιο του, έχουν κάτι το εκστατικό, είναι σαν να χορεύουν, με τα χέρια τους τεντωμένα ψηλά και τα αλλοπρόσαλλα σχήματα τους. Η κληρονομιά τελικά αυτών των αυτοσχέδιων παιδικών κουκλών, είναι κάτι παραπάνω από την αισθητική τους αξία: Μας δείχνουν πως η αγάπη κρύβει κάθε βαρβαρότητα και κάθε κακία, όπως λέει και το γνωστό τραγούδι gospel. Η παιδεία, η εκπαίδευση και η επικοινωνία, η φροντίδα της αθωότητας δεν είναι μια διαρκής προσπάθεια άγνοιας για τα κακά του κόσμου. Αντιθέτως είναι η γνώση και η γελοιοποίηση τους, η υπενθύμιση πως με λίγη παραπάνω προσπάθεια, ο κόσμος μας θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερος.