Το γεγονός ότι ένα ουρητήριο θα μπορούσε να έχει βαθιά επίδραση στον κόσμο της τέχνης μπορεί να ακούγεται παράλογο, αλλά η επιρροή του “Fountain” (κρήνη) του Marcel Duchamp είναι αναμφισβήτητη. Ο πατέρας του εννοιολογισμού (conceptualism) δημιούργησε το έργο αυτό από ένα πορσελάνινο ουρητήριο το οποίο γύρισε ανάποδα και υπέγραψε με το ψευδώνυμο “R. Mutt”. Στη συνέχεια υπέβαλε το κομμάτι στην έκθεση της Εταιρείας Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών, καθώς οι διοργανωτές υπόσχονταν να δεχτούν τα πάντα έναντι αμοιβής. Τα πάντα εκτός από το “Funtain”, όπως αποδείχτηκε. Ακόμη κι αυτή η απόρριψη όμως εξυπηρετούσε απόλυτα τον σκοπό του έργου, γεννώντας μια συζήτηση που συνεχίζεται σήμερα.

Τώρα, δύο κορυφαίοι ιστορικοί τέχνης αμφισβητούν «τον θεμέλιο λίθο της εννοιολογικής τέχνης», αφού ανακάλυψαν ότι το ουρητήριο έχει εσφαλμένα αποδοθεί στον Γάλλο καλλιτέχνη, ο οποίος απλά παρωδούσε μια κατάσταση. Για την ακρίβεια, ισχυρίζονται ότι την ιδέα την έκλεψε από μια Γερμανίδα καλλιτέχνιδα του ντανταϊσμού, την Elsa von Freytag-Loringhoven.

Άντρες να κλέβουν ιδέες, έργα κι εφευρέσεις γυναικών, αποτυπώνοντας το όνομά τους εις την αιωνιότητα; Πρώτη φορά ξαναγίνεται!

Από πού προήλθε το ουρητήριο – σύμβολο του Ντάντα;

Ο Thompson έχει αναγνωρίσει τον διακριτικό χαρακτήρα της γραφής της Elsa von Freytag-Loringhoven πάνω στο ουρητήριο, και τώρα μπορεί να αποδείξει ότι ο Duchamp δεν θα μπορούσε να έχει αγοράσει το ουρητήριο του από ένα κατάστημα υδραυλικών εγκαταστάσεων της Νέας Υόρκης, όπως είχε ισχυριστεί, αφού το συγκεκριμένο ήταν ένα μοναδικό μοντέλο από τη Φιλαδέλφεια.

Πρόκειται για μια πόλη που ο Γάλλος καλλιτέχνης δεν επισκέφθηκε ποτέ, αλλά στην οποία είχε την έδρα της η Elsa von Freytag-Loringhoven, καθώς διέφυγε εκεί για κατηγορίες μικροκλοπών σε καταστήματα της Νέας Υόρκης.

Πενταπλό πορτρέτο του Duchamp. Φωτ.: Wikipedia

Τι σημαίνει το ψευδώνυμο “R.Mutt”; 

Ο Thomson έχει εντοπίσει το πραγματικό ουρητήριο που υποβλήθηκε από την Elsa von Freytag-Loringhoven στην έκθεση της Εταιρείας Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών, το 1917 στη Νέα Υόρκη. Τότε δεν είχε παρουσιαστεί η ίδια και το έργο τελικά δεν είχε γίνει δεκτό. Η μόνη απόδειξη αυτού είναι μια φωτογραφία του Alfred Stieglitz. Στη φωτογραφία βλέπουμε το περίφημο ουρητήριο μαζί με ένα καρτελάκι το οποίο γράφει: Elsa von Freytag-Loringhoven, 1917, Fountain. Ο ερευνητής έχει εντοπίσει ακόμη και τα δύο μοναδικά σωζόμενα κομμάτια του ίδιου μοντέλου από τον αρχικό κατασκευαστή.

ουρητήριο
Φωτ.: WIkimedia

Τα στοιχεία αμφισβητούν τον ισχυρισμό του Duchamp ότι το 1966 αγόρασε το ουρητήριο από το Σιδηρουργείο J L Mott στο Μανχάταν εξηγώντας το υποτιθέμενο νόημα, πίσω από την υπογραφή «R Mutt». «Το mutt προέρχεται από την Mott Works, το όνομα ενός μεγάλου κατασκευαστή υγειονομικού εξοπλισμού», είχε δηλώσει κάποτε. «Αλλά το Mott ήταν πολύ κοντά, έτσι το άλλαξα σε Mutt, από την καθημερινή ταινία κινουμένων σχεδίων “Mutt and Jeff” με την οποία όλοι ήταν εξοικειωμένοι».

Ο Thompson απέδειξε ότι η εταιρεία ουδέποτε έφτιαξε το συγκεκριμένο μοντέλο ούτε και το πούλησε στο ευρύ κοινό. «Το ψευδώνυμο Mutt δεν θα μπορούσε να προέρχεται από το όνομα Mott», ανέφερε. Αντ ‘αυτού, είπε ότι “R. Mutt” έχει γραφεί στο ουρητήριο από το χέρι της Von Freytag-Loringhoven, η οποία πέθανε στο Παρίσι το 1927, φτωχή κι εξαθλιωμένη. Το R.Mutt είναι λογοπαίγνιο με τη γερμανική λέξη για την εξαθλίωση, armut. Το λογοπαίγνιο έχει διπλή σημασία, αφού ηχητικά το “R.Mutt” είναι αναγραμματισμός της λέξης “Mutter” (μητέρα, δηλ. πατρίδα).

Τα στοιχεία αυτά φαίνεται να επιβεβαιώνουν τις χειρότερες υποψίες σχετικά με την πατριαρχία στον κόσμο της τέχνης.

Το είχε παραδεχτεί ο ίδιος ο Marcel Duchamp

Αλλά το στοιχείο με τη μεγαλύτερη αποδεικτική βαρύτητα για όλα τα παραπάνω έρχεται από το χέρι του ίδιου του Duchamp, ο οποίος σε γράμμα στην αδερφή του, Suzanne είχε αναφέρει ότι ότι «μια φίλη του» είχε υποβάλει «ένα ουρητήριο ως γλυπτό» σε μια έκθεση.

Εκτός αυτού, και ίσως το σημαντικότερο της υπόθεσεις, πολλοί έσπευσαν να πουν ότι ο Duchamp το έκανε επίτηδες «για να ελέγξει την αμεροληψία της κριτικής επιτροπής». Να σημειωθεί ότι δεν υπήρξε κριτική επιτροπή στην έκθεση. Άλλοι πάλι λένε ότι το έκανε «θέλοντας να υποδηλώσει την αποστροφή του για την τέχνη και τον πλήρη θαυμασμό του για τα ready-made αντικείμενα». Που όντως το έργο αυτό θα ήταν ένα ωραιότατο “κωλοδάχτυλο” στην τέχνη ΑΝ το είχε υποβάλει ο ίδιος στην έκθεση. Με τα νέα στοιχεία, όμως, αυτή του η πράξη είναι ορφανή νοήματος και έννοιας. Θανάσιμο αμάρτημα για έναν εννοιολογιστή.

God, γλυπτό της Elsa von Freytag-Loringhoven

«Αυτό αλλάζει την ιστορία της τέχνης»

Ο Julian Spalding, πρώην διευθυντής γκαλερί σε Σέφιλντ, Μάντσεστερ και Γλασκώβη, θα συμπεριλάβει τη συγκεκριμένη έρευνα πέρι της πατρότητας του Fountain στο επερχόμενο βιβλίο του, Art Exposure, το οποίο θα εκδοθεί από την Pallas Athene Books το Νοέμβρη. «Αυτά τα στοιχεία διαψεύδουν εντελώς την πατρότητα του Duchamp όσον αφορά το ουρητήριο» ξεκαθάρισε.

«Αυτό σημαίνει πως ο θεμέλιος λίθος της εννοιολογικής τέχνης απλώς καταρρέει. Ένα έργο τέχνης δεν είναι έργο τέχνης απλά και μόνο επειδή κάποιος λέει ότι είναι. Αυτό αλλάζει την ιστορία της τέχνης, και έχει τεράστιες συνέπειες για τη σύγχρονη αγορά της και τα εκατομμύρια που έχουν επενδυθεί σε αυτήν».

Το ιστορικό του Spalding περιλαμβάνει την ίδρυση βραβευμένων μουσείων, με τη Γκαλερί Μοντέρνας Τέχνης της Γλασκώβης να είναι ένα εξ αυτών. Πρόσφατα, εξέφρασε την απογοήτευσή του για το γεγονός ότι το καλλιτεχνικό κατεστημένο αρνήθηκε να δεχθεί το συγγραφικό έργο της Von Freytag-Loringhoven, όπως είχε αρχικά προταθεί από την Irene Gammel το 2002, και αγνόησε στοιχεία σε μια επιστολή του 1917, όπου ο Duchamp είπε στην αδελφή του ότι «μια γυναίκα φίλη» είχε υποβάλει «ένα ουρητήριο ως γλυπτό» στην έκθεση.

Ένα από πρωτο-φεμινιστικό αντιπολεμικό έργο της “Βαρόνης του Ντάντα”

Στο βιβλίο του, υποστηρίζει ότι το έργο της Von Freytag-Loringhoven ήταν πιο περίπλοκο από αυτό του Duchamp και ότι είχε υποβάλει το ουρητήριο της στην έκθεση, καθώς στις αρχές του πρηγούμενου αιώνα, κόσμος ανέμενε ότι η Αμερική θα κήρυττε πόλεμο εναντίον της πατρίδας της, της Γερμανίας. «Έλεγε στην Αμερική ‘μην κατουρήσεις τη χώρα μου’. Το ουρητήριο της Elsa έχει πολλά στρώματα νοήματος. Όλα αυτά κρύβονται κάτω από την καθαρή κατάχρηση του Duchamp».

Ήταν η εκδίκηση του για την Τέχνη

Η Von Freytag-Loringhoven εμφανίζεται στο Memories of the Future, το διάσημο μυθιστόρημα του 2019 από τον Siri Hustvedt, ο οποίος έχει προηγουμένως υποστηρίξει ότι ήταν η πραγματική καλλιτέχνιδα πίσω από το “Fountain” του Duchamp. Απαντώντας στις τελευταίες ανακαλύψεις, ο Hustvedt δήλωσε:

«Τα ισχυρά επιχειρήματα για την απόδοση του ουρητηρίου (στην Von Freytag-Loringhoven) είναι βέβαιο ότι θα αντιμετωπιστούν με αδιαλλαξία από το βιομηχανικό σύμπλεγμα της Τέχνης. Διακυβεύονται πάρα πολλές καριέρες, πάρα πολλά χρήματα και μια ολόκληρη ιστορική αφήγηση.

Υπάρχει επίσης το απλό γεγονός ότι, αν το έργο είχε αποδοθεί στην Elsa από την αρχή, δεν θα είχε ποτέ φθάσει στον παράδεισο της τέχνης. Η αντίληψή του θα ήταν τελείως διαφορετική. Η συσχετιστική πραγματικότητα, συμπεριλαμβανομένης της αρσενικής ταυτότητας είναι μέρος της αντίληψης».

Το 1964 ο Duchamp αναπαρήγαγε περισσότερα ουρητήρια, ένα από τα οποία βρίσκεται στο Tate Modern, στην ιστοσελίδα της οποίας αναφέρεται για την Von Freytag-Loringhoven: «Φαίνεται απίθανο να μην είχε καυχηθεί για τη δημιουργία ενός έργου που είχε προκαλέσει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον στον Τύπο».

Ο Spalding υποστηρίζει ότι οι πίνακες του Duchamp ήταν «τεχνάσματα γεμάτα κόπο, αυτοσυνείδητew, κυβιστικές-cum-futurist κατασκευές που δεν αναζωογονήθηκαν από καμία φαντασία, πόσο μάλλον από σπίθες έμπνευσης» και ότι δεν είναι περίεργο που εγκατέλειψε τη ζωγραφική: «Η αξίωσή του να έχει κάνει το ουρητήριο ήταν η εκδίκησή του για την τέχνη».

Η Elsa ήταν ψυχή τε και σώματι το ίδιο το Ντάντα

Πηγές: Iowa State University, The Guardian, The Art Newspaper