Χιλιάδες επισκέπτες στο μουσείο Prado της Μαδρίτης, κοντοστέκονται κάθε χρόνο μπροστά από τον πίνακα του Γιαν Μπρύγκελ του Πρεσβύτερου «Η Αίσθηση της Όσφρησης» [1617-18] για να θαυμάσουν την ανθισμένη φύση γύρω από μια γυμνή γυναίκα (την Αφροδίτη) και ένα μικρό παιδί (τον μικρό Έρωτα).

Η συγκεκριμένος πίνακας του Φλαμανδού ζωγράφου «αναστάτωσε» τη φαντασία του Αλεχάνδρο Βεργκάρα, του επικεφαλής επιμελητή φλαμανδικής και βορειοευρωπαϊκής τέχνης του μουσείου, ο οποίος σκέφτηκε το εξής καταπληκτικό: μια έκθεση με πίνακες τους οποίους ο επισκέπτης θα τους προσεγγίσει όχι μόνο οπτικά, αλλά και… οσφρητικά.

Όπερ και εγένετο η νέα έκθεση ζωγραφικής «The Essence of a Painting» [λογοπαίγνιο με την λέξη «essence» που σημαίνει, ταυτόχρονα, «ουσία», αλλά και «μυρωδιά»] που άνοιξε τις πύλες της στις 4 Απριλίου στην Μαδρίτη.

Σε αγαστή συνεργασία με τη μεγάλη ισπανική αρωματοποιία Puig, ο Βεργκάρα και ο κορυφαίος αρωματοποιός Γκρεγκόριο Σόλα, επέλεξαν δέκα λουλούδια από το έργο του 17ου αιώνα – γιασεμιά, τριαντάφυλλα, άνθη πορτοκαλιάς, γαρύφαλλα, ασφόδελους – ζωντανεύοντας τη μυρωδιά τους.

«Είχα την αίσθηση πως ο κόσμος δεν έδινε επαρκή προσοχή στον Μπρύγκελ. Η προσοχή του στη λεπτομέρεια, συχνά μικροσκοπική, υποδηλώνει μιαν έντονη ευαισθησία στις πέντε αισθήσεις. Αυτό που πραγματικά προσπάθησα να κάνω ήταν να επιστήσω την προσοχή στο αίσθημα χαράς που μου προκαλούν αυτά τα έργα, ευελπιστώντας πως κι άλλοι θα δουν και θα οσμιστούν το ίδιο», λέει ο Βεργκάρα, σύμφωνα με τον ιστότοπο τέχνης artnet.com.

Ο ισπανός επιμελητής υποστηρίζει πως αποφάσισε να ενσωματώσει το στοιχείο της όσφρησης στη συνολική αυτή εμπειρία απόλαυσης, αφότου διάβασε μια επιστολή μεταξύ του Μπρύγκελ και ενός από τους μαικήνες του, τον Ιταλό καρδινάλιο Φεντερίκο Μπορομέο. Στην επιστολή ο Μπορομπέο παραδέχεται πως όταν θαυμάζει τα λουλούδια του Μπρύγκελ το χειμώνα, ένιωθε πως μπορούσε να μυρίσει την ευωδιά τους.

«Ένας από τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι συζητούσαν τότε για τους πίνακες ήταν μέσω της αναφοράς τους στην πραγματικότητα» σημειώνει ο ίδιος, προσθέτοντας πως ήθελε να δημιουργήσει μια γέφυρα μεταξύ των αισθήσεων. Η έκθεση θα φιλοξενείται στο ισπανικό μουσείο έως τις 3 Ιουλίου.

H πρώτη ταινία που την μύριζες

Η ιδέα να παρουσιάζεται ένα αντικείμενο τέχνης συνοδευόμενο από μια αντίστοιχη μυρωδιά δεν είναι μια καινοφανής ιδέα. Το 1960 ο κινηματογραφικός παραγωγός Μάικ Τοντ υποσχέθηκε πως θα περάσει το σινεμά… σε άλλη διάσταση με την ταινία «Scent of Mystery»: το κοινό θα μπορούσε, ταυτόχρονα με τη θέαση, να οσμιστεί 30 διαφορετικές μυρωδιές που διαχέονταν στο χώρο από ειδική συσκευή. Το εγχείρημα απέτυχε για διάφορους λόγους, όμως η συγκεκριμένη ταινία αναβιώνει αυτές τις ημέρες.

Όλα ξεκίνησαν το 1959 όταν ο Τοντ προσέλαβε τον ειδικό Χανς Λάουμπε, ο οποίος είχε μόλις εφεύρει μια νέα συσκευή, την Smell-O-Vision. Μέσω αυτής θα μπορούσε να διαχέει μέσα σε μια κινηματογραφική αίθουσα πάνω από 30 διαφορετικές μυρωδιές ανάλογα με τα τεκταινόμενα στο σελιλόιντ. Έτσι, όταν στο πανί απεικονιζόταν ένας φούρναρης να βγάζει το ψωμί από το φούρνο του, η συσκευή θα απελευθέρωνε μέσα στην αίθουσα την μυρωδιά του ψημένου άρτου. Όταν θα περνούσε από τις οθόνες η ηρωίδα της ταινίας που θα φορούσε ένα χαρακτηριστικό άρωμα, το Smell-O-Vision θα απελευθέρωνε την μυρωδιά ενός γυναικείου αρώματος κ.ο.κ.

Η συσκευή τελειοποιήθηκε και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο «Scent of Mystery», η οποία κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες τον Ιανουάριο του 1960. Έτσι, στην πρώτη σκηνή της ταινίας, εικονίζεται μια πεταλούδα να κάθεται πάνω σε μια ροδακινιά. Εκείνη την στιγμή η συσκευή άφηνε στο χώρο την μυρωδιά του ροδάκινου. Όταν ο ήρωας έπινε κόκκινο κρασί, διαχεόταν στο χώρο η μυρωδιά οίνου. Κι όταν ο ήρωας κάπνιζε την πίπα του, απελευθερώθηκε μυρωδιά από ταμπάκο.

Ωστόσο, το όλο εγχείρημα απέτυχε καθώς πολλοί θεατές διαμαρτυρήθηκαν πως οι μυρωδιές που διαχέονταν ήταν πολύ βαριές και τους έφερναν ζαλάδες και ναυτία, ενώ σε πολλές αίθουσες η συσκευή δεν λειτούργησε με συγχρονισμό και τα διάφορα αρώματα απελευθερώθηκαν σε λάθος στιγμές, χαλώντας την όποια οπτικο-οσφρητική εμπειρία.