Ο Ανρί Ματίς ο Γάλλος καλλιτέχνης και αναγνωρισμένος «χρωματογράφος» άλλαξαν, μαζί με τον Πάμπλο Πικάσο, την αντίληψη για την μοντέρνα τέχνη. Αν και ο Ανρί Ματίς ήταν επίσης χαράκτης, γλύπτης και σχεδιαστής, είναι ευρέως και κυρίως γνωστός ως ζωγράφος. Σήμερα, στον πλανήτη υπάρχουν πάνω από 1008 έργα τέχνης, πίνακες που είναι καθαρά κλασικά έργα του Ανρί Ματίς.
Ο Ματίς είχε τη μαεστρία στην «εκφραστική γλώσσα» του χρώματος και του σχεδίου. Αυτή η γλώσσα εμφανιζόταν συγκεκριμένα σε ένα σύνολο έργων, και η προτίμησή του για τα φωτεινά και ζωηρά χρώματα του χάρισε την αναγνώριση ως ηγετική προσωπικότητα της σύγχρονης τέχνης. Πίστευε στον φωβισμό (Fauvism). Πρόκειται για το ύφος των Les Fauves, το οποίο δίνει έμφαση στο έντονο χρώμα και τις ζωγραφικές ποιότητες έναντι των ρεαλιστικών αξιών που διατηρούσε ο ιμπρεσιονισμός. Ο Ανρί Ματίς θεωρήθηκε νέο-ιμπρεσιονιστής έχοντας ζωγραφίσει σπουδαία έργα τέχνης όπως «Το ανοιχτό παράθυρο» (1905), «Κήποι του Λουξεμβούργου» (1901), «La Danse» (1909) και τόσα άλλα.
«Υπάρχουν πάντα λουλούδια για όσους θέλουν να τα δουν» έλεγε ο ίδιος αλλά στη συνέχεια στάθηκε απέναντι σε όσους νομίζουν ότι είναι καλλιτέχνες μόνο και μόνο επειδή ζωγραφίζουν λουλούδια ή ηλιοβασιλέματα.
Η απομαγνητοφώνηση των περίπου 3.000 λέξεων της συνέντευξης παρέμεινε ανέκδοτη σε ένα χαρτόκουτο επί 70 χρόνια.
Πριν λίγα χρόνια το designobserver.com δημοσίευσε μια διαφωτιστική συνέντευξη με τον Γάλλο καλλιτέχνη που είχε χαθεί για καιρό. Τον Αύγουστο του 1946, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ένας Αμερικανός στρατιώτης με εμμονή στην τέχνη, ο Jerome Seckler, πήρε συνέντευξη από τον θρυλικό Γάλλο ζωγράφο Henri Matisse. Ο Ματίς έπασχε από καρκίνο εδώ και αρκετά χρόνια και εργαζόταν πάνω στα έργα μεγάλης κλίμακας που θα γίνονταν τα γνωστά «Ωκεανία», «Ουρανός και Ωκεανία», «Η Θάλασσα» -τα οποία εκτίθενται σήμερα στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Στον εκτενή διάλογό τους, ο Ματίς συζήτησε τα πάντα, από την αξία του να είσαι ένας «πεινασμένος καλλιτέχνης» («είναι προφανές ότι για να γίνουν καλοί καλλιτέχνες είναι απαραίτητο να μην τρώνε πολύ καλά») μέχρι τις λεπτομέρειες της δημιουργικής διαδικασίας που ακολουθεί ο ίδιος. Η απομαγνητοφώνηση των περίπου 3.000 λέξεων της συνέντευξης παρέμεινε ανέκδοτη σε ένα χαρτόκουτο επί 70 χρόνια.
Tο 2015, o γιος του Jerome Seckler, Donald Seckler, έφερε στο φως τη χαμένη συνέντευξη, η οποία δημοσιεύτηκε σε τρεις δόσεις. Σε κάποια σημεία, η συνέντευξη μετατρέπεται σε μια έντονη αντιπαράθεση -οι ερωτήσεις του Seckler είναι προκλητικές και εκνευρίζουν τον Ματίς. Τα σχόλια του καλλιτέχνη κυμαίνονται από τα φιλοσοφικά τύπου «είναι απαραίτητο η ζωή να είναι δύσκολη για να διαμορφώσει κανείς τον χαρακτήρα του» μέχρι τα αθυρόστομα αστεία, «στην Αμερική δεν υπάρχουν αρκετά κακά παιδιά» και τα αυτοκριτικά όπως «πιστεύετε ότι είμαι νευρωτικός; Φαίνεται στους πίνακές μου;».
Παρακάτω παρατίθενται μερικά από τα σημαντικότερα σημεία.
Στο πρώτο μέρος της συνέντευξης, ο Seckler ρωτά τον Matisse για τη σημασία του θέματος στη ζωγραφική. «Ένα βιβλίο δε θα έφτανε για να απαντήσω. Το ερώτημα είναι πολύπλοκο, πολύ πολύπλοκο» λέει και συνεχίζει: «Νομίζω ότι η τέχνη δεν πρέπει να είναι ένα δυσάρεστο πράγμα. Υπάρχει αρκετή δυστυχία στη ζωή για να μη στραφεί κανείς προς τη χαρά. Θα πρέπει ο καλλιτέχνης να κρατήσει το δυσάρεστο, τη δυστυχία για τον εαυτό του. Πάντα μπορεί κανείς να βρει κάτι ευχάριστο. Δεν χρειάζεται να μολύνει κανείς τους ανθρώπους με τις ενοχλήσεις του. Η τέχνη οφείλει να είναι γαλήνια. Πρέπει να κάνει κανείς μια τέχνη που διεγείρει το πνεύμα του θεατή σε μια περιοχή που τον βγάζει έξω από τις ενοχλήσεις του».
«Είναι απαραίτητο η ζωή να είναι σκληρή για να διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του ανθρώπου. Αυτό δημιουργεί μύες»
Στο δεύτερο μέρος της συνέντευξης, ο Ματίς υπερασπίζεται τον πεινασμένο καλλιτέχνη, υποστηρίζοντας ότι ο αγώνας χτίζει τον χαρακτήρα ενός ζωγράφου:
Jerome Seckler: Αν ο καλλιτέχνης παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στην κοινωνία, δεν νομίζετε ότι θα πρέπει να καταβάλλεται στον ζωγράφο μια κρατική επιδότηση, όπως καταβάλλεται σε κάθε άλλο δημόσιο υπάλληλο; Δεν θα χρειάζεται να ανησυχεί για το πού θα βρει ψωμί να φάει. Θα μπορούσε να ζήσει μια κανονική οικογενειακή ζωή όπως κάθε άλλος άνθρωπος. Δεν θα ήταν στο έλεος ενός εμπόρου. Θα έπρεπε πραγματικά να είναι ελεύθερος να ζωγραφίζει.
Henri Matisse: Είμαι κατά της ευκολίας. Αν κάποιος αφεθεί στη δυνατότητα να πάρει σύνταξη από το κράτος για τη ζωγραφική, τότε όλοι οι «Κυριακάτικοι» ζωγράφοι θα αρπάξουν ένα πινέλο. Αυτό είναι αδύνατο. Είναι απαραίτητο να υπάρχει μια ένταση. Ενώ δίνουμε στους ανθρώπους που θέλουν να ζωγραφίσουν τις δυνατότητες να το κάνουν, είναι απαραίτητο να υψώσουμε ένα πολύ ισχυρό φράγμα για να αποτρέψουμε την εισβολή του κακού ζωγράφου. Κάθε φορά που ένας μαθητής που αφοσιώνεται στη ζωγραφική φτάνει για πρώτη φορά στο σχολείο, πρέπει να του δίνουν ένα γερό χέρι ξύλο και μετά να τον οδηγούν πίσω στο σπίτι του για να διαπιστώσει εάν θέλει πραγματικά να ξαναγυρίσει. Αν ίσχυε κάτι τέτοιο πολλοί δεν θα επέστρεφαν.
«Είναι απαραίτητο η ζωή να είναι σκληρή για να διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του ανθρώπου. Αυτό δημιουργεί μύες. Η τέχνη είναι κάτι που αποτελεί εξαίρεση. Πολλοί άνθρωποι νομίζουν σήμερα ότι είναι καλλιτέχνες επειδή βλέπουν όμορφα ηλιοβασιλέματα ή λουλούδια. Σήμερα με τον βαθμό πολιτισμού στον οποίο έχουμε φτάσει, όλοι είναι ευαίσθητοι στην τέχνη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ικανοί να τα κάνουν όλα αυτά» συνέχισε.
Στο τρίτο μέρος, ο Ματίς αποδοκιμάζει τους νεαρούς μιμητές ζωγράφους και συζητά τη διαδικασία ζωγραφικής του.
JS: Όταν κοιτάμε γύρω μας τους νέους σύγχρονους ζωγράφους βλέπουμε την τεράστια επιρροή της ζωγραφικής σας. Σίγουρα βοηθήσατε να αλλάξει η κατεύθυνση της ζωγραφικής ειδικά με το χρώμα σας.
HM: Δεν φταίω εγώ. Δεν το έκανα επίτηδες.
JS: Χρησιμοποιείτε το χρώμα με βάση την επιστήμη; Ποια είναι η θεωρία σας για το χρώμα, ιδίως όσον αφορά την αντίληψή σας για την προοπτική;
HM: Όχι, δεν χρησιμοποιώ το χρώμα με βάση την επιστήμη. Και δεν έχω καμία θεωρία για το χρώμα. Δεν έχω καμία θεωρία, ούτε καν για το σχέδιο. Δουλεύω περιμένοντας αυτό που θα έρθει. Όταν άρχισα να ζωγραφίζω, αντέγραψα τους πίνακες του Λούβρου ενώ σκεφτόμουν ότι το χρώμα είναι πολύ όμορφο πράγμα. Γιατί να αναμειγνύω τα χρώματα; Γιατί να ασχολούμαι με όλα αυτά; Γιατί να μην χρησιμοποιήσουμε αυτά τα χρώματα όπως είναι φυσικά; Αναζήτησα τους συνδυασμούς μου με συνδυασμούς χρωμάτων που δεν καταστρέφουν την χρωματική παλέτα. Στο δικό μου πνεύμα, η προοπτική γίνεται στο κεφάλι μου και όχι στο χαρτί. Τα πιο απλά πράγματα είναι και τα πιο δύσκολα.
*Η έκθεση Matisse The Red Studio παρουσιάζεται στο MOMA της Νέας Υόρκης από την 1η Μαΐου μέχρι τις 10 Σεπτεμβρίου του 2022
*Με πληροφορίες από το Design Observer και το fastcompany.com
