Πέρασαν 10 χρόνια από τη δημιουργία του πρώτου κάθετου δάσους, του Bosco Verticale στο Μιλάνο. Πώς έχει εμπνεύσει άλλα κτίρια και πώς έχει επηρεάσει την ευτυχία και την υγεία των κατοίκων τους; 

Το 2007 ο Ιταλός αρχιτέκτονας Στέφανο Μποέρι παρατηρούσε τη φρενήρη ανοικοδόμηση μιας πόλης στην έρημο του Ντουμπάι, κυριαρχούμενη από ουρανοξύστες που σπαταλούσαν ενέργεια, καλυμμένους με γυαλί, κεραμικά και μέταλλο. Όλα αυτά τα υλικά «αντανακλούσαν το ηλιακό φως δημιουργώντας θερμότητα στον αέρα και κυρίως στο έδαφος της πόλης, όπου περπατούσαν οι πεζοί. Τρεις χιλιάδες μίλια μακριά, είχε μόλις ξεκινήσει να εργάζεται πάνω στο δικό του σχέδιο για δύο πολύ ψηλά κτίρια σε μια υποβαθμισμένη περιοχή του βόρειου Μιλάνου. «Ξαφνικά, μου ήρθε η ιδέα να δημιουργήσω δύο βιολογικούς πύργους… καλυμμένους όχι με γυαλί, αλλά με φύλλα» υποστηρίζει. Το σχέδιο θα προσκαλούσε τη χλωρίδα και την πανίδα σ’ αυτό το βιομηχανικό τοπίο και θα δρόσιζε τον αέρα μέσα κι έξω, προσφέροντας ένα ριζοσπαστικά νέο αρχιτεκτονικό πρότυπο που «ενσωματώνει τη ζωντανή φύση ως συστατικό του στοιχείο». Το εντυπωσιακό αποτέλεσμα ήταν το πρώτο «κάθετο δάσος» στον κόσμο. 

Το πολυβραβευμένο αυτό σχέδιο κλείνει πλέον 10 χρόνια ζωής με τα φυτά του να συντηρούνται από «ιπτάμενους κηπουρούς» που είναι δεμένοι με ιμάντες στα πλευρά των κτιρίων, ενώ οι κάτοικοι απολαμβάνουν θερμοκρασίες έως και τρεις βαθμούς χαμηλότερες, χάρη στην εξάτμιση του νερού από τη βλάστηση και τη σκίαση που προσφέρουν τα φύλλα. Για να τιμήσει αυτή την επέτειο, το αρχιτεκτονικό γραφείο Stefano Boeri Architetti κυκλοφόρησε ένα νέο βιβλίο με τίτλο Bosco Verticale: Morphology of a Vertical Forest, το οποίο περιλαμβάνει δοκίμια κορυφαίων στοχαστών που εργάζονται στη διασταύρωση φύσης και αρχιτεκτονικής, συνοδευόμενα από φωτογραφίες του γνωστού αρχιτεκτονικού φωτογράφου Iwan Baan. Το βιβλίο καταγράφει την εξέλιξη του έργου και τις αρχές που αυτό εκφράζει, και, όπως λέει ο εκδοτικός οίκος Rizzoli, «γιορτάζει ένα αρχιτεκτονικό έργο που έχει γίνει σύμβολο μιας ανανεωμένης συλλογικής ευαισθησίας απέναντι στη φροντίδα του περιβάλλοντος και του φυτικού κόσμου». 

Ανατρέποντας την παραδοσιακή ιεραρχία της αρχιτεκτονικής, το βιβλίο περιγράφει το κάθετο δάσος ως «ένα σπίτι για τα δέντρα και τα πουλιά, που φιλοξενεί και ανθρώπους». Αντλεί έμπνευση από φιλοσοφίες και κείμενα που το επηρέασαν, όπως Η Μυστική Ζωή των Δέντρων (2006) του Βρετανού βιολόγου Κόλιν Ταντζ, ένα έργο που εξηγεί τον κρίσιμο ρόλο των δέντρων στη ζωή μας — στη δέσμευση του άνθρακα, στην παραγωγή γλυκόζης και στην παροχή σκιάς. Το βιβλίο παραθέτει επίσης λόγια της Βρετανίδας εθολόγου Ντέιμ Τζέιν Γκούντολ, η οποία τονίζει πως, καθώς αυξάνεται ο πληθυσμός, «είναι εξαιρετικά σημαντικό αυτή η ανάπτυξη να συνοδεύεται από νέα κίνητρα για την ενσωμάτωση του φυσικού κόσμου στις υπάρχουσες πόλεις και στον σχεδιασμό των νέων». 

Φωτ.: Jose Jovena / Unsplash+

Από την ολοκλήρωση του Κάθετου Δάσους στο Μιλάνο, ένα πράσινο κύμα αρχιτεκτονικής πλούσιας σε φυτά έχει αρχίσει να εισάγει εκ νέου τη φύση στις πόλεις μας — από το Ντουμπάι έως το Ντένβερ στο Κολοράντο, από την Αμβέρσα έως το Άρλινγκτον της Βιρτζίνια — με το πρώτο κάθετο δάσος της Αφρικής να προγραμματίζεται να ξεκινήσει στο Κάιρο μέσα στη χρονιά.  

Στο Μονπελιέ της Γαλλίας, το ένα τρίτο από τους Μυστικούς Κήπους – μια δενδρώδης οικιστική ανάπτυξη που σχεδιάστηκε από το γραφείο Vincent Callebaut Architectures στο Παρίσι και πρόκειται να ολοκληρωθεί φέτος – θα διατεθεί για κοινωνική στέγαση. Ενσωματώνοντας πρακτικές όπως η γεωργία στις ταράτσες και η ανακύκλωση νερού, οι Μυστικοί Κήποι «ανταποκρίνονται στην κλιματική κρίση αποκαθιστώντας τη σύνδεση του ανθρώπου με τη φύση» υποστηρίζει ο Vincent Callebaut . «Μετατρέποντας τους κατοίκους σε αστικούς κηπουρούς και τις προσόψεις σε δεξαμενές άνθρακα, το κτίριο αποδεικνύει ότι η οικολογία δεν είναι περιορισμός αλλά φιλοσοφία ζωής». 

Η δύναμη αυτών των εξαιρετικών κατασκευών να αλλάζουν τον τρόπο που οι άνθρωποι ζουν και αισθάνονται βρίσκεται στον πυρήνα του σχεδιασμού τους. Ένα από τα πιο πρόσφατα έργα του γραφείου Vincent Callebaut Architectures είναι το Rainbow Tree (Τσέμπου, Φιλιππίνες), εμπνευσμένο από τα ψυχεδελικά χρώματα του φλοιού της εγχώριας ευκαλύπτου Rainbow Eucalyptus. Όμως το “δέντρο” απαιτεί τη συνεργασία των κατοίκων από τα 300 διαμερίσματά του για να διατηρηθεί η εντυπωσιακή του χλωρίδα. Αυτό σε συνδυασμό με τα κοινόχρηστα θερμοκήπια και τις αστικές κυψέλες μελισσών, βοηθά στο να «καλλιεργούνται κοινωνικοί δεσμοί», λέει ο Callebaut, δημιουργώντας ένα αίσθημα κοινότητας και σύνδεσης. 

Οι βιοφιλικές αρχές εφαρμόζονται πλέον και στον σχεδιασμό νέων νοσοκομείων. Το “Hospiwood 21” του Vincent Callebaut στη Λα Λουβιέρ του Βελγίου, όπως εξηγεί ο αρχιτέκτονας, «ενσωματώνει θεραπευτικά κάθετα δάση, χρησιμοποιώντας το πράσινο για να μειώσει το άγχος των ασθενών και να ενισχύσει την ανάρρωσή τους», ενώ είναι εξοπλισμένο με ένα καταπραϋντικό βιοφιλικό εσωτερικό, γεμάτο καταρράκτες φυτών. Στην Ιταλία, το νέο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Μιλάνου, σχεδιασμένο από τον Στέφανο Μποέρι, θα διαθέτει έναν κήπο στην ταράτσα άνω των 7.000 τετραγωνικών μέτρων. Η βιοφιλία, όπως λέει ο ίδιος, αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης επανεκτίμησης των μονάδων φροντίδας, «ανοίγοντας μια νέα προοπτική στην αποκατάσταση, πέρα από την παραδοσιακή έννοια ενός χώρου μακροχρόνιας περίθαλψης και μετατρέποντάς τον σε έναν τόπο αλληλεπίδρασης και ευεξίας σε στενή επαφή με τη φύση». 

Στην πραγματικότητα, οι «πράσινες απολήξεις» του βιοφιλικού σχεδιασμού εξαπλώνονται σε ένα ευρύ φάσμα κτιρίων. Το Jewel Changi Airport της Σιγκαπούρης, ένα δεκαώροφο συγκρότημα αναψυχής και εμπορίου, είναι ανοιχτό από το 2019 σε ταξιδιώτες και επισκέπτες και φιλοξενεί πυκνά εσωτερικά δάση με 1.400 δέντρα, καθώς και τον ψηλότερο εσωτερικό καταρράκτη στον κόσμο (ύψους 40 μέτρων). Στο Άμστερνταμ, το Hotel Jakarta (από το 2018), διαθέτει ένα εσωτερικό από βιώσιμο μπαμπού και έναν τροπικό κήπο στο κεντρικό αίθριο που, ποτιζόμενος με βρόχινο νερό από την οροφή, αναπτύσσεται γοργά προς την οροφή των 30 μέτρων. Μία ώρα μακριά, στο Ρότερνταμ, το The Depot – μια δημόσια προσβάσιμη αποθήκη έργων τέχνης – στεγάζει ένα δάσος στην ταράτσα του, σχεδόν 40 μέτρα πάνω από το έδαφος, και έχει το σχήμα ενός γιγαντιαίου καθρεπτιζόμενου λέβητα. 

Πέρα από την ψυχική ανάταση που προσφέρουν, τα κάθετα δάση μπορούν να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο και στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το Tao Zhu Yin Yuan του Vincent Callebaut στην Ταϊπέι της Ταϊβάν, ένας πύργος 21 ορόφων σε σχήμα διπλής έλικας DNA, ολοκληρώθηκε το 2024. Τα 23.000 φυτά του απορροφούν περίπου 130 τόνους CO₂ τον χρόνο, ενώ η ψυκτική τους επίδραση στην πρόσοψη μειώνει την ανάγκη για κλιματισμό κατά 30%. Το κτίριο διαθέτει περιστρεφόμενα μπαλκόνια για μέγιστη έκθεση στον ήλιο, ενώ οι καμινάδες αερισμού στο εσωτερικό του λειτουργούν όπως οι πνεύμονες, αντλώντας αέρα από τη βάση, καθαρίζοντάς τον και αποβάλλοντάς τον από την κορυφή – ένα παράδειγμα μιμητικής αρχιτεκτονικής εμπνευσμένης από τα φυσικά συστήματα. 

Επιστρέφοντας στο Μιλάνο, το κτίριο που τα ξεκίνησε όλα, με τα ηλιακά του πάνελ στην ταράτσα είναι αναμφίβολα μοιάζει με δέντρο, συλλέγοντας την ενέργειά του από τον ήλιο και αντλώντας νερό από το υπέδαφος. «Η φύση δεν είναι κάτι που υπάρχει σε έναν αμνημόνευτο παρελθόν», γράφει ο συγγραφέας και φιλόσοφος Εμανουέλε Κόκια στο βιβλίο. «Είναι και θα είναι πάντα το τεχνολογικό μας μέλλον.» Όσο για τον Μποέρι, τα δίδυμα κάθετα δάση που έφερε στη ζωή στο Μιλάνο δεν είναι απλώς κτίρια, γράφει, αλλά «ένα πολιτικό μανιφέστο» με «ένα απλό και λαϊκό μήνυμα: η ζωντανή φύση πρέπει να επιστρέψει να κατοικήσει τους χώρους που σχεδιάστηκαν για τους ανθρώπους. Όχι περισσότερο, όχι λιγότερο». 

*Με στοιχεία από το BBC.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.