Κάποτε το διαδίκτυο ήταν μια αχανής πλατεία με ανθρώπους που αντάλλασσαν αστεία, ειδήσεις και φωτογραφίες γατών. Τώρα πάνω από τους μισούς “περαστικούς” δεν είναι άνθρωποι αλλά bots. Ακούραστα μηχανάκια που καταπίνουν δεδομένα με την όρεξη σκουπιδιάρη που δε ξέρει τι πάει να πει διάκριση και μέσα σε αυτά, ένα όλο και μεγαλύτερο κομμάτι προέρχεται από εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης που τα στέλνουν “βόλτα” στον παγκόσμιο ιστό για να μαζέψουν πληροφορίες και να “ταΐσουν” τα μοντέλα τους.
Ο ChatGPT-User, το bot που κινεί τη μηχανή της OpenAI ευθύνεται πλέον για το 6% όλης της κίνησης στο διαδίκτυο. Το ClaudeBot της Anthropic, άλλο ένα ψηφιακό “στομάχι χωρίς πάτο” για το 13%. Οι εταιρείες λένε πως χωρίς αυτό το “σκούπισμα” δεν μπορούν να κρατήσουν τα μοντέλα τους ενημερωμένα. Οι δημιουργοί περιεχομένου όμως βλέπουν κάτι άλλο: μια καλοστημένη ληστεία πνευματικής ιδιοκτησίας. Δεν είναι τυχαίο ότι κολοσσοί όπως η Disney και η Universal έχουν ήδη κινηθεί νομικά κατά εταιρειών AI όπως η Midjourney, κατηγορώντας τις για ξεδιάντροπη αντιγραφή χαρακτήρων.
Το πρόβλημα; Οι περισσότεροι δημιουργοί δεν έχουν λεφτά ούτε για τα χαρτόσημα μιας μήνυσης, πόσο μάλλον για να κοντραριστούν με πολυεθνικές. Έτσι κάποιοι βρήκαν άλλους τρόπους. Όχι στα δικαστήρια, αλλά μέσα στον ίδιο τον κυβερνοχώρο, εκεί όπου γεννιέται το πρόβλημα. Έφτιαξαν εργαλεία για να κάνουν τη ζωή των bots δύσκολη ή ακόμα καλύτερα, για να τα μπερδεύουν τόσο που να τρώνε ώρες και πόρους πάνω σε άχρηστα δεδομένα.
Η Cloudflare, για παράδειγμα έστησε το “AI Labyrinth”. Μια σειρά από σελίδες-λαβύρινθο, γεμάτες ανοησίες, φτιαγμένες από AI που τραβάνε τα bots μακριά από το πραγματικό περιεχόμενο. Αντί να “ρουφάνε” έργα, άρθρα και φωτογραφίες, αυτά βουλιάζουν σε θάλασσες με ανορθόγραφες φράσεις και άσχετες εικόνες μέχρι να ξεμείνουν από μπαταρία ή υπομονή.
Άλλοι πάνε πιο… δημιουργικά. Στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο οι ερευνητές έφτιαξαν δύο όπλα αντίστασης: το Glaze και το Nightshade. Το πρώτο είναι σαν αόρατο παλτό για την τέχνη: βάζει απειροελάχιστες, αόρατες αλλαγές στα pixel, που κάνουν την AI να μπερδεύει το στιλ. Μία ακουαρέλα μπορεί να τη δει ως λάδι, ένας ιμπρεσιονιστικός πίνακας ως κυβιστικό έργο. Το δεύτερο, το Nightshade πάει για σαμποτάζ: “δηλητηριάζει” τις εικόνες έτσι ώστε η AI να συνδέει ας πούμε, τη λέξη «γάτα» με φωτογραφίες σκύλων. Στον άνθρωπο φαίνονται κανονικά, η μηχανή όμως μαθαίνει λάθος.
Αυτές οι κινήσεις δεν είναι εντελώς καινούργιες. Από παλιά δημιουργοί έκρυβαν σκόπιμα λάθη στα έργα τους για να πιάσουν κλέφτες. Χάρτες με ανύπαρκτες τοποθεσίες, λίστες με επίτηδες λάθος στοιχεία. Σήμερα η μάχη δεν γίνεται στα χαρτιά αλλά στα bits και τα bytes κι όπως λέει ο Ben Zhao, ο άνθρωπος πίσω από Glaze και Nightshade, «είναι μια μικρή δύναμη στα χέρια καλλιτεχνών απέναντι σε εταιρείες τρισεκατομμυρίων που παίρνουν ό,τι θέλουν».
Βέβαια ό,τι όπλο φτιάχνει ο “καλός”, μπορεί να το σηκώσει και ο “κακός”. Η ίδια λογική που μπερδεύει την AI για να προστατέψει τέχνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να τη φορτώσει με ψευδείς ειδήσεις. Το Atlantic Council, μια αμερικανική δεξαμενή σκέψης, κατηγόρησε φέτος το ρωσικό δίκτυο Pravda ότι δημοσιεύει εκατομμύρια “άρθρα-φούσκες” με το αφήγημα του Κρεμλίνου για την Ουκρανία. Αν οι μηχανές μάθουν μέσα σε αυτό το χάος μετά μπορεί να αναπαράγουν αυτές τις αφηγήσεις σαν να ήταν αντικειμενικά δεδομένα.
Κάπου εδώ φαίνεται το μόνιμο πρόβλημα με την AI: η ίδια τεχνολογία που σώζει έναν πίνακα μπορεί να καταστρέψει μια αλήθεια. Μπορεί να την χρησιμοποιήσεις για να κρατήσεις το έργο σου ασφαλές ή για να δηλητηριάσεις τη δημόσια συζήτηση. Δεν υπάρχει απόλυτη άμυνα. Μόνο ένας διαρκής αγώνας μεταξύ δημιουργών, εταιρειών και… επίδοξων παραχαρακτών της πραγματικότητας.
Ο Zhao λέει ότι υπάρχει μια πιο καθαρή λύση, αλλά κοστίζει. Αντί για άγριο “σκούπισμα” όλου του διαδικτύου, οι εταιρείες AI θα μπορούσαν να κάνουν συμφωνίες αδειοδότησης με δημιουργούς και αξιόπιστες πηγές. Έτσι θα εξασφάλιζαν δεδομένα καθαρά, ασφαλή και νόμιμα. Το εμπόδιο; Το χρήμα. «Αυτές οι εταιρείες δεν θέλουν να πληρώσουν για τα έργα των καλλιτεχνών. Στη ρίζα όλων αυτών βρίσκεται το χρήμα».
Μέχρι να φτάσουμε εκεί η μάχη θα συνεχίζεται στα αθέατα σημεία του ιστού. Εκεί που εικόνες φαίνονται ίδιες, αλλά μιλάνε άλλη γλώσσα στις μηχανές. Εκεί που ένα κλικ μπορεί να σε οδηγήσει σε έργο τέχνης ή σε ψηφιακό λαβύρινθο. Εκεί που όποιος θέλει να κρατήσει κάτι δικό του, πρέπει να μάθει να το υπερασπίζεται, όχι μόνο απέναντι σε ανθρώπους, αλλά και απέναντι σε μάτια που δεν βλέπουν και αυτιά που δεν ακούν, μα καταπίνουν ό,τι βρουν μπροστά τους.
*με στοιχεία από το New Scientist
