Φαντάσου να ξυπνάς ένα πρωί και να βλέπεις τον εαυτό σου να γίνεται viral. Το πρόσωπό σου, η φωνή σου, ακόμα και ο τρόπος που γέρνεις το κεφάλι όταν μιλάς. Όμως τα λόγια; Δεν τα έχεις πει ποτέ, δε είναι δικά σου. Σκέφτεσαι και βρίσκεσαι μπροστά σε ένα μεγάλο δίλημμα που αφορά την ιδιωτικότητά σου. 

Δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Είναι η νέα πραγματικότητα που μας φέρνει το τεχνητό είδωλο: το ψηφιακό σου αντίγραφο. Το AI Doppelganger. Ένας εσύ που δεν είσαι εσύ, αλλά που μοιάζει πιο πολύ με σένα απ’ όσο ίσως έχεις υπάρξει ποτέ. 

Είναι το δίλημμα του ψηφιακού κατόπτρου: τι κάνεις όταν η μηχανή δεν σου δείχνει απλώς το είδωλό σου, αλλά το κλέβει και το κάνει δικό της; 

Η τεχνολογία έτρεξε πιο γρήγορα απ’ τη φαντασία μας κι εμείς κουρασμένοι απ’ τις αγωνίες της καθημερινότητας δεν την προλάβαμε. Δεν σκεφτήκαμε ότι ένα βίντεο που γελάμε, ένα podcast που μιλάμε, ένα TikTok με έναν αθώο μονόλογο μπορούν να γίνουν η πρώτη ύλη για να φτιαχτεί ένα ψηφιακό ομοίωμα. Και να που φτιάχτηκε. 

Αυτό το ομοίωμα, το άλλο σου πρόσωπο, μπορεί να γράψει άρθρα, να εμφανιστεί σε διαφημίσεις, να υποστηρίξει απόψεις που εσύ ποτέ δεν εξέφρασες, να πουλήσει προϊόντα που ποτέ δεν εμπιστεύτηκες. Μπορεί να εκφράσει θυμό, συγκίνηση, αγάπη, φρίκη. Όλα. Εκτός από ένα: την αλήθεια σου. 

Γιατί το πρόβλημα εδώ δεν είναι τεχνικό. Είναι υπαρξιακό. 

Η ταυτότητά μας δεν είναι δεδομένό. Δεν είναι κάτι που γεννιέται πλήρες και σταθερό. Είναι μια ιστορία που λέμε στον εαυτό μας. Ένας διάλογος ανάμεσα στις αναμνήσεις μας και τα όνειρά μας. Μια γραμμή που χαράζουμε με ιδρώτα, πόνο και επιλογές κι αν κάτι μας δίνει ηρεμία, είναι η αίσθηση ότι εμείς ορίζουμε αυτή την αφήγηση. 

Όταν όμως εμφανίζεται ένας άλλος εσύ, φτιαγμένος από pixel και δεδομένα που μπορεί να ζήσει χωρίς εσένα, να δράσει χωρίς άδεια, να πει λόγια με τη δική σου φωνή τότε η ιστορία αυτή παύει να σου ανήκει. Το “ποιος είμαι” δεν είναι πια σίγουρο και σίγουρα δεν είναι προστατευμένο. 

Μιλώντας με ανθρώπους που είδαν deepfake εκδοχές του εαυτού τους να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, αυτό που περιγράφουν δεν είναι απλώς σοκ. Είναι ένα βαθύ, πρωτόγονο ρίγος. Σαν να βλέπεις κάποιον να φορά το πρόσωπό σου, να μπαίνει στο σπίτι σου, να απαντά στο τηλέφωνο σου, να υποδύεται τη ζωή σου, χωρίς εσένα. 

Είναι παραβίαση. Όχι του ιδιωτικού χώρου, αλλά του πυρήνα της ύπαρξης. 

Η νομοθεσία όμως μένει πίσω. Κάποια κράτη παρέχουν κάποιες προστασία για παράδειγμα η Ε.Ε. με το GDPR, αλλά ούτε αυτό αγγίζει το πρόβλημα των συνθετικών προσώπων, ειδικά όταν φτιάχνονται από δημόσιο υλικό. Η Αμερική έχει νόμους που προστατεύουν τη φήμη των διάσημων, όχι όμως των απλών ανθρώπων που γίνονται χωρίς συναίνεση, “πρόσωπα της ημέρας”. 

Ηθική σύγχυση, νομικά κενά κι ένα κοινό που ακόμα δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι το “πλάκα είχε” μπορεί να γίνει “ποιος θα με προστατέψει;” 

Η πρόταση είναι σαφής: χρειαζόμαστε ένα ψηφιακό βέτο. Το δικαίωμα να λες όχι. Όχι, δε θέλω να υπάρχει ένα AI που μιλάει σαν εμένα. Όχι, δεν επιτρέπω να φτιαχτεί κάτι με βάση τα δικά μου δεδομένα χωρίς να το εγκρίνω. Όχι, δε θα επιτρέψω να με ξεπεράσει ένα ψεύτικο εγώ. 

Η Δανία, πάντα πρωτοπόρος, ήδη προτείνει νόμο που να δίνει στους πολίτες πνευματικά δικαιώματα πάνω στην εικόνα τους. Εμείς γιατί όχι; 

Κι αν η πολιτεία δεν προλάβει, ο ιδιωτικός τομέας μπορεί και πρέπει να δράσει. Ήδη κάποιες εταιρείες εφαρμόζουν “ρήτρες ψηφιακού διδύμου” στις συμβάσεις τους. Δε φτάνει όμως. Πρέπει να γίνει υποχρεωτικό: καμία χρήση ταυτότητας χωρίς ρητή συναίνεση. 

Πέρα από την τεχνολογία και τη νομική ομπρέλα όμως, υπάρχει και κάτι άλλο πιο θεμελιώδες. Χρειάζεται να ξαναπιάσουμε τη συζήτηση γύρω από την έννοια της ταυτότητας. Να καταλάβουμε πως σε αυτή την εποχή της υπερ-αναπαραγωγής εικόνων, το πιο πολύτιμο δεν είναι η τέλεια παρουσίαση, αλλά η αυθεντική ύπαρξη. Να μην παραιτηθούμε από το δικαίωμα να ορίζουμε τον εαυτό μας. 

Γιατί στο τέλος της μέρας, δεν κινδυνεύουμε να χάσουμε απλώς την εικόνα μας. Κινδυνεύουμε να χάσουμε τη φωνή μας και όταν δεν έχεις φωνή δεν έχεις ταυτότητα κι όταν δεν έχεις ταυτότητα, δεν είσαι εσύ. Είσαι μόνο ένα κάτοπτρο. 

Ένα είδωλο, χωρίς ψυχή. 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.