Στον κόσμο της συντροφικότητας και των σχέσεων η έννοια της απιστίας είναι εδώ και δεκαετίες ένα καθαρά ανθρώπινο ζήτημα. Μια κρυφή σχέση, μια ερωτική συνεύρεση, ένα μυστικό μήνυμα, είναι όλα γνωστά και εντελώς ανθρώπινα για τους απίστους που κυκλοφορούν εκεί έξω. Αλλά τι γίνεται όταν ο συνομιλητής σου δεν είναι άνθρωπος, αλλά μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης; Οι πλατφόρμες με chatbots που φλερτάρουν και προσφέρουν συναισθηματική επαφή έχουν ήδη αρχίσει να δοκιμάζουν τα όρια της ηθικής και της οικειότητας, και φέρνουν στην επιφάνεια ένα ερώτημα: «Μπορεί να υπάρξει απιστία όταν ο άλλος δεν είναι άνθρωπος;».
Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν απιστία μόνο τη σεξουαλική επαφή. Ενώ το φλερτ που μπορεί να περάσει τα όρια, τη «ψηφιακή ερωτική επαφή» και τη συναισθηματική απιστία ή έναν πλατωνικό έρωτα δεν τα θεωρούν «σημαντικά». Πιστεύουν ότι η ανταλλαγή ερωτικών μηνυμάτων, δεν ανήκει στο κομμάτι της απιστίας. Στην εποχή μας βέβαια ακόμα και αυτό έχει περάσει σε άλλο επίπεδο και μπορεί κάποιος να «απατά μιλώντας με ένα chatbot», φυσικά και δε θα το σκεφτεί ως απιστία. Τι είναι όμως πραγματικά εκείνο που κάνει κάποιον να αναζητήσει άλλες μορφές επικοινωνίας και «επαφής»;
Στον ψηφιακό κόσμο, όπου ο χρόνος περνάει με το να είσαι στην οθόνη του κινητού σου, οι σχέσεις δοκιμάζονται από νέους πειρασμούς και διλλήματα. Ένα από αυτά είναι οι σχέσεις που αναπτύσσονται με chatbots δηλαδή «εικονικούς συντρόφους» που μπορούν να συνομιλήσουν, να ακούσουν, να ανταποκριθούν με ευαισθησία και ενσυναίσθηση σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, ακόμα και να φλερτάρουν. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται ότι πολλοί άνθρωποι θεωρούν αυτές τις αλληλεπιδράσεις κάτι περισσότερο από μία παράπλευρη μορφή διασκέδασης, και τις χαρακτηρίζουν ως «συμβολικές σχέσεις». Έρευνες μάλιστα υποδεικνύουν ότι σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων που δηλώνουν ότι βρίσκονται σε σχέση με AI ταυτοχρόνως διατηρούν και μία ερωτική σχέση με άνθρωπο.
Τι αλλάζει λοιπόν όταν ο άλλος «είναι» ένας αλγόριθμος; Ποιοι όροι παύουν να ισχύουν και ποιοι πρέπει να αναθεωρηθούν;
«Συντροφικότητα» χωρίς σώμα και το «Εγώ» κώδικας
Στις βασικές αρχές μιας σχέσης είναι το σώμα, η επαφή, η φυσική παρουσία και το απρόβλεπτο του ανθρώπινου στοιχείου. Όταν όμως η συνομιλία είναι με έναν ψηφιακό συνομιλητή, αυτά τα στοιχεία απουσιάζουν. Παρόλα αυτά, η συναισθηματική απήχηση, το να νιώθεις ότι κάποιος σε ακούει, σε καταλαβαίνει, ανταποκρίνεται σε αυτά που του λες και παραμένει στη «σχέση» είναι ισχυρό δέλεαρ. Τα chatbots έχουν σχεδιαστεί για να δημιουργούν ενσυναίσθηση, να μιμούνται ανθρώπινες αντιδράσεις, να ενθαρρύνουν το να σου ανοιχτεί ο άλλος και έτσι, καταφέρνουν να γεφυρώνουν το χάσμα ανάμεσα σε άνθρωπο και μηχανή.
Αυτό δε σημαίνει ότι ο χρήστης εξαπατά τον εαυτό του και πιστεύει ότι μιλά με άνθρωπο, πολλοί χρήστες αναφέρουν ότι αισθάνονται μοναξιά, απομάκρυνση, μια έλλειψη σύνδεσης στη σχέση με τον/τη σύντροφο τους και βλέπουν στο chatbot μια διέξοδο, μια συμπληρωματική σχέση που δε «απειλεί» φαινομενικά την κύρια σχέση τους. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να πω ότι αν η σχέση τους δεν τους καλύπτει συναισθηματικά και χρειάζονται την τεχνητή νοημοσύνη για να καλύψει τις ανάγκες, είναι η λάθος σχέση. Αλλά εγώ είμαι μία και μπορεί να σκέφτομαι παλιομοδίτικα, όποτε την άποψη μου κρατήστε την ή όχι, δεν παρεξηγώ. Το πρόβλημα όμως είναι ότι, αν και ο αλγόριθμος δεν έχει ανθρώπινη υπόσταση, η εμπλοκή του στη ζωή του εκάστοτε χρήστη εισχωρεί συναισθηματικά και εκεί αρχίζουν οι εσωτερικές συγκρούσεις.
Ο ορισμός της απιστίας και πού βάζουμε τα όρια;
Αν στη συμβατική σχέση η απιστία περνά συχνά μέσα από το μυστικό, το σεξουαλικό ή το συναισθηματικό σκέλος, το ερώτημα είναι πώς ορίζουμε την απιστία όταν εμπλέκεται η AI. Είναι απιστία να έχεις ρομαντικές συνομιλίες με έναν ψηφιακό συνομιλητή; Να ανταλλάσσεις «ερωτικά» μηνύματα με μια μηχανή; Να εξομολογείσαι συναισθήματα ή να αναζητάς υποστήριξη από ένα chatbot που καταλαβαίνει τις ανησυχίες σου;
Μερικοί μπορεί να μη θεωρήσουν αυτή τη μορφή επαφής απειλή γιατί «δεν είναι άνθρωπος, δεν έχει σώμα, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί». Άλλοι όμως βιώνουν αυτό που ονομάζεται «συναισθηματική εξωστρέφεια» ως ενέργεια που υπονομεύει την αποκλειστικότητα της σχέσης. Η μετατόπιση συναισθημάτων όπως αυτά της εμπιστοσύνης και του μοιράσματος -ακόμα και αν απευθύνεται σε ΑΙ- μπορεί να υπονομεύσει τις βάσεις μιας σχέσης.
Ο αντίκτυπος στη σχέση
Σε πολλές περιπτώσεις, όταν ο ένας σύντροφος ανακαλύψει ότι ο άλλος μιλά με chatbot με πιο ζεστό και οικείο τρόπο απ’ όσο θα θεωρούσε λογικό, θα νιώσει απειλή. Η ζήλια μπορεί να μην είναι προς τον υπολογιστή, αλλά προς το «ποιος είμαι εγώ που δεν σου προσφέρω αυτό που σου προσφέρει ο αλγόριθμος». Η απορία που προκύπτει είναι: «Τι έχουν αυτά τα μηνύματα που δεν τα λέμε μεταξύ μας;».
Μια τέτοια δυναμική μπορεί να θέσει σε δοκιμασία την επικοινωνία, την εμπιστοσύνη και τα όρια. Αν η σχέση δεν είναι με τη σύμφωνη γνώμη και των δύο ανοιχτή, μπορεί να αρχίσουν τα παράπονα, οι υποψίες και οι ρήξεις. Οι εμπειρίες χρηστών που είδαν τον «ρομαντικό» τους διάλογο με AI να αποκαλύπτεται στον σύντροφο τους περιέχουν παράπονα και τον έτερο ήμισυ δηλώνει ότι νιώθει προδοσία, παρόλο που ο συνομιλητής δεν είναι «αληθινός». Ταυτόχρονα, η χρήση τέτοιων chatbots μπορεί να υποδεικνύει ότι κάτι λείπει στη σχέση, ότι η σύνδεση, η επικοινωνία ή η συναισθηματική έλξη και η υποστήριξη δεν επαρκούν. Ίσως, όχι ως δικαιολογία, αλλά ως ξεκάθαρο σύμπτωμα μιας ανάγκης που δεν καλύπτεται.
Πρακτικά διλήμματα
Ίσως, το πιο σημαντικό βήμα είναι να γίνει ένας ανοιχτός διάλογος και να συζητηθεί το θέμα από κοινού, ώστε να διευκρινιστεί τι θεωρεί ο καθένας «απιστία», ποια όρια δέχεται, με τι αισθάνεται άβολα. Όπως σε κάθε σχέση, πρέπει να μπούνε και να συμφωνηθούν όρια, όπως ποια είδη συνομιλιών θεωρούνται αποδεκτά, πότε η χρήση του chatbot γίνεται «υπερβολή». Ποιος είναι ο λόγος που ώθησε τον σύντροφο στην αναζήτηση του AI για να μιλάει; Είναι η έλλειψη επικοινωνίας, η απομάκρυνση, η απογοήτευση; Αν η χρήση chatbot οφείλεται στη συναισθηματική ανάγκη, μπορεί να χρειάζεται ενίσχυση της σύνδεσης μέσα στη σχέση, κοινή δραστηριότητα, συνομιλία, ψυχική υποστήριξη. Η εμπιστοσύνη δεν αφορά μόνο στις πράξεις, αλλά και στη διάθεση να μιλήσει κανείς ανοιχτά χωρίς φόβο ή ντροπή.
Η ψηφιακή εποχή δε σταματά στις οθόνες, οι σχέσεις διεισδύουν σε πλατφόρμες, εφαρμογές και αλγόριθμους. Η έννοια της απιστίας και του ηθικά σωστού, της προδοσίας, του μεμπτού, πρέπει να αναθεωρηθεί με βάση τις νέες τεχνολογίες. Όταν η αγάπη, η εξομολόγηση ή η τρυφερότητα μπορούν να εκφραστούν μέσα από έναν κώδικα, οφείλουμε να ξαναδούμε τι είναι ουσιαστικά «αληθινό», τι νοείται ως συναισθηματική εξαπάτηση και πώς προστατεύουμε την ανθρώπινη ακεραιότητα μας μέσα σε ένα τοπίο όπου τα όρια θολώνουν.
Οι συνομιλίες με AI δεν πρέπει να θεωρούνται απαραίτητα απειλή αλλά καθρέφτης ή και ένδειξη για το τι αναζητούμε, τι στερούμαστε, τι φοβόμαστε να πούμε μεταξύ μας, τι νόημα έχει η σχέση αυτή ή η «σχέση» με το chatbot. Και τελικά ποια όρια έχουμε αποφασίσει να κρατάμε και πόσο πραγματικό είναι αυτό που ζούμε συνολικά.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Στον κόσμο της συντροφικότητας και των σχέσεων η έννοια της απιστίας είναι εδώ και δεκαετίες ένα καθαρά ανθρώπινο ζήτημα. Μια κρυφή σχέση, μια ερωτική συνεύρεση, ένα μυστικό μήνυμα, είναι όλα γνωστά και εντελώς ανθρώπινα για τους απίστους που κυκλοφορούν εκεί έξω. Αλλά τι γίνεται όταν ο συνομιλητής σου δεν είναι άνθρωπος, αλλά μια εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης; Οι πλατφόρμες με chatbots που φλερτάρουν και προσφέρουν συναισθηματική επαφή έχουν ήδη αρχίσει να δοκιμάζουν τα όρια της ηθικής και της οικειότητας, και φέρνουν στην επιφάνεια ένα ερώτημα: «Μπορεί να υπάρξει απιστία όταν ο άλλος δεν είναι άνθρωπος;».
Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν απιστία μόνο τη σεξουαλική επαφή. Ενώ το φλερτ που μπορεί να περάσει τα όρια, τη «ψηφιακή ερωτική επαφή» και τη συναισθηματική απιστία ή έναν πλατωνικό έρωτα δεν τα θεωρούν «σημαντικά». Πιστεύουν ότι η ανταλλαγή ερωτικών μηνυμάτων, δεν ανήκει στο κομμάτι της απιστίας. Στην εποχή μας βέβαια ακόμα και αυτό έχει περάσει σε άλλο επίπεδο και μπορεί κάποιος να «απατά μιλώντας με ένα chatbot», φυσικά και δε θα το σκεφτεί ως απιστία. Τι είναι όμως πραγματικά εκείνο που κάνει κάποιον να αναζητήσει άλλες μορφές επικοινωνίας και «επαφής»;
Στον ψηφιακό κόσμο, όπου ο χρόνος περνάει με το να είσαι στην οθόνη του κινητού σου, οι σχέσεις δοκιμάζονται από νέους πειρασμούς και διλλήματα. Ένα από αυτά είναι οι σχέσεις που αναπτύσσονται με chatbots δηλαδή «εικονικούς συντρόφους» που μπορούν να συνομιλήσουν, να ακούσουν, να ανταποκριθούν με ευαισθησία και ενσυναίσθηση σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, ακόμα και να φλερτάρουν. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται ότι πολλοί άνθρωποι θεωρούν αυτές τις αλληλεπιδράσεις κάτι περισσότερο από μία παράπλευρη μορφή διασκέδασης, και τις χαρακτηρίζουν ως «συμβολικές σχέσεις». Έρευνες μάλιστα υποδεικνύουν ότι σημαντικό ποσοστό των ανθρώπων που δηλώνουν ότι βρίσκονται σε σχέση με AI ταυτοχρόνως διατηρούν και μία ερωτική σχέση με άνθρωπο.
Τι αλλάζει λοιπόν όταν ο άλλος «είναι» ένας αλγόριθμος; Ποιοι όροι παύουν να ισχύουν και ποιοι πρέπει να αναθεωρηθούν;
«Συντροφικότητα» χωρίς σώμα και το «Εγώ» κώδικας
Στις βασικές αρχές μιας σχέσης είναι το σώμα, η επαφή, η φυσική παρουσία και το απρόβλεπτο του ανθρώπινου στοιχείου. Όταν όμως η συνομιλία είναι με έναν ψηφιακό συνομιλητή, αυτά τα στοιχεία απουσιάζουν. Παρόλα αυτά, η συναισθηματική απήχηση, το να νιώθεις ότι κάποιος σε ακούει, σε καταλαβαίνει, ανταποκρίνεται σε αυτά που του λες και παραμένει στη «σχέση» είναι ισχυρό δέλεαρ. Τα chatbots έχουν σχεδιαστεί για να δημιουργούν ενσυναίσθηση, να μιμούνται ανθρώπινες αντιδράσεις, να ενθαρρύνουν το να σου ανοιχτεί ο άλλος και έτσι, καταφέρνουν να γεφυρώνουν το χάσμα ανάμεσα σε άνθρωπο και μηχανή.
Αυτό δε σημαίνει ότι ο χρήστης εξαπατά τον εαυτό του και πιστεύει ότι μιλά με άνθρωπο, πολλοί χρήστες αναφέρουν ότι αισθάνονται μοναξιά, απομάκρυνση, μια έλλειψη σύνδεσης στη σχέση με τον/τη σύντροφο τους και βλέπουν στο chatbot μια διέξοδο, μια συμπληρωματική σχέση που δε «απειλεί» φαινομενικά την κύρια σχέση τους. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να πω ότι αν η σχέση τους δεν τους καλύπτει συναισθηματικά και χρειάζονται την τεχνητή νοημοσύνη για να καλύψει τις ανάγκες, είναι η λάθος σχέση. Αλλά εγώ είμαι μία και μπορεί να σκέφτομαι παλιομοδίτικα, όποτε την άποψη μου κρατήστε την ή όχι, δεν παρεξηγώ. Το πρόβλημα όμως είναι ότι, αν και ο αλγόριθμος δεν έχει ανθρώπινη υπόσταση, η εμπλοκή του στη ζωή του εκάστοτε χρήστη εισχωρεί συναισθηματικά και εκεί αρχίζουν οι εσωτερικές συγκρούσεις.
Ο ορισμός της απιστίας και πού βάζουμε τα όρια;
Αν στη συμβατική σχέση η απιστία περνά συχνά μέσα από το μυστικό, το σεξουαλικό ή το συναισθηματικό σκέλος, το ερώτημα είναι πώς ορίζουμε την απιστία όταν εμπλέκεται η AI. Είναι απιστία να έχεις ρομαντικές συνομιλίες με έναν ψηφιακό συνομιλητή; Να ανταλλάσσεις «ερωτικά» μηνύματα με μια μηχανή; Να εξομολογείσαι συναισθήματα ή να αναζητάς υποστήριξη από ένα chatbot που καταλαβαίνει τις ανησυχίες σου;
Μερικοί μπορεί να μη θεωρήσουν αυτή τη μορφή επαφής απειλή γιατί «δεν είναι άνθρωπος, δεν έχει σώμα, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί». Άλλοι όμως βιώνουν αυτό που ονομάζεται «συναισθηματική εξωστρέφεια» ως ενέργεια που υπονομεύει την αποκλειστικότητα της σχέσης. Η μετατόπιση συναισθημάτων όπως αυτά της εμπιστοσύνης και του μοιράσματος -ακόμα και αν απευθύνεται σε ΑΙ- μπορεί να υπονομεύσει τις βάσεις μιας σχέσης.
Ο αντίκτυπος στη σχέση
Σε πολλές περιπτώσεις, όταν ο ένας σύντροφος ανακαλύψει ότι ο άλλος μιλά με chatbot με πιο ζεστό και οικείο τρόπο απ’ όσο θα θεωρούσε λογικό, θα νιώσει απειλή. Η ζήλια μπορεί να μην είναι προς τον υπολογιστή, αλλά προς το «ποιος είμαι εγώ που δεν σου προσφέρω αυτό που σου προσφέρει ο αλγόριθμος». Η απορία που προκύπτει είναι: «Τι έχουν αυτά τα μηνύματα που δεν τα λέμε μεταξύ μας;».
Μια τέτοια δυναμική μπορεί να θέσει σε δοκιμασία την επικοινωνία, την εμπιστοσύνη και τα όρια. Αν η σχέση δεν είναι με τη σύμφωνη γνώμη και των δύο ανοιχτή, μπορεί να αρχίσουν τα παράπονα, οι υποψίες και οι ρήξεις. Οι εμπειρίες χρηστών που είδαν τον «ρομαντικό» τους διάλογο με AI να αποκαλύπτεται στον σύντροφο τους περιέχουν παράπονα και τον έτερο ήμισυ δηλώνει ότι νιώθει προδοσία, παρόλο που ο συνομιλητής δεν είναι «αληθινός». Ταυτόχρονα, η χρήση τέτοιων chatbots μπορεί να υποδεικνύει ότι κάτι λείπει στη σχέση, ότι η σύνδεση, η επικοινωνία ή η συναισθηματική έλξη και η υποστήριξη δεν επαρκούν. Ίσως, όχι ως δικαιολογία, αλλά ως ξεκάθαρο σύμπτωμα μιας ανάγκης που δεν καλύπτεται.
Πρακτικά διλήμματα
Ίσως, το πιο σημαντικό βήμα είναι να γίνει ένας ανοιχτός διάλογος και να συζητηθεί το θέμα από κοινού, ώστε να διευκρινιστεί τι θεωρεί ο καθένας «απιστία», ποια όρια δέχεται, με τι αισθάνεται άβολα. Όπως σε κάθε σχέση, πρέπει να μπούνε και να συμφωνηθούν όρια, όπως ποια είδη συνομιλιών θεωρούνται αποδεκτά, πότε η χρήση του chatbot γίνεται «υπερβολή». Ποιος είναι ο λόγος που ώθησε τον σύντροφο στην αναζήτηση του AI για να μιλάει; Είναι η έλλειψη επικοινωνίας, η απομάκρυνση, η απογοήτευση; Αν η χρήση chatbot οφείλεται στη συναισθηματική ανάγκη, μπορεί να χρειάζεται ενίσχυση της σύνδεσης μέσα στη σχέση, κοινή δραστηριότητα, συνομιλία, ψυχική υποστήριξη. Η εμπιστοσύνη δεν αφορά μόνο στις πράξεις, αλλά και στη διάθεση να μιλήσει κανείς ανοιχτά χωρίς φόβο ή ντροπή.
Η ψηφιακή εποχή δε σταματά στις οθόνες, οι σχέσεις διεισδύουν σε πλατφόρμες, εφαρμογές και αλγόριθμους. Η έννοια της απιστίας και του ηθικά σωστού, της προδοσίας, του μεμπτού, πρέπει να αναθεωρηθεί με βάση τις νέες τεχνολογίες. Όταν η αγάπη, η εξομολόγηση ή η τρυφερότητα μπορούν να εκφραστούν μέσα από έναν κώδικα, οφείλουμε να ξαναδούμε τι είναι ουσιαστικά «αληθινό», τι νοείται ως συναισθηματική εξαπάτηση και πώς προστατεύουμε την ανθρώπινη ακεραιότητα μας μέσα σε ένα τοπίο όπου τα όρια θολώνουν.
Οι συνομιλίες με AI δεν πρέπει να θεωρούνται απαραίτητα απειλή αλλά καθρέφτης ή και ένδειξη για το τι αναζητούμε, τι στερούμαστε, τι φοβόμαστε να πούμε μεταξύ μας, τι νόημα έχει η σχέση αυτή ή η «σχέση» με το chatbot. Και τελικά ποια όρια έχουμε αποφασίσει να κρατάμε και πόσο πραγματικό είναι αυτό που ζούμε συνολικά.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
