Kάποτε ένα καθηγητής έλεγε με περίσσεια αυτοπεποίθηση ότι δεν είχε νόημα να μαθαίνει κανείς δεύτερη γλώσσα. Οι υπολογιστές σύντομα θα εξάλειφαν τα γλωσσικά εμπόδια, είπε. Όχι μόνο μεταφράζοντας γραπτά κείμενα, αλλά και σε πραγματικό χρόνο μέσω ήχου, ώστε οι συνομιλίες να κυλούν ομαλά ακόμη κι αν όλοι μιλούν διαφορετικές γλώσσες.
Τότε έμοιαζε με ουτοπία, σήμερα τα λόγια του παίρνουν χαρακτήρα προφητείας. Φαίνεται πως τελικά είχε δίκιο. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί πλέον να μεταφράζει σε πραγματικό χρόνο, σχεδόν ανάμεσα σε οποιοδήποτε ζευγάρι γλωσσών. Όμως, ενώ η εκμάθηση μιας γλώσσας απαιτεί σκληρή δουλειά και επιμονή, η AI απαιτεί απλώς να κατεβάσεις μια εφαρμογή.
Ο Πιερ-Αλέξις Μεβέλ, ειδικός στη μετάφραση στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ στο Ηνωμένο Βασίλειο σίγουρα δεν είναι αμερόληπτος, αλλά πιστεύει ότι υπάρχει απόλαυση και ικανοποίηση στην εκμάθηση μιας γλώσσας, που από μόνη της δικαιολογεί τον κόπο, ακόμη κι αν η AI μπορεί ήδη να το κάνει τέλεια. «Σκέψου το σκάκι, οι υπολογιστές μπορούν να παίζουν το παιχνίδι τέλεια. Κι όμως, οι άνθρωποι συνεχίζουν να παίζουν».
Το θέμα είναι ότι η μετάφραση από την AI απέχει ακόμη πολύ από το να είναι τέλεια. Τα μοντέλα μετάφρασης έχουν μικρή ή καθόλου κατανόηση του ευρύτερου πλαισίου, των ιδιωματισμών, της αργκό ή του χιούμορ, λέει ο Μεβέλ. Με αυτά τα δεδομένα πιστεύει ότι εξακολουθούμε να χρειαζόμαστε ανθρώπους για να μεταφέρουν τα καλύτερα μυθιστορήματα και τις ταινίες από γλώσσα σε γλώσσα.
«Οι μεταφράσεις πρώτης κατηγορίας γίνονται όλες από ανθρώπους. Η AI δεν είναι καλή στο να αντιλαμβάνεται αυτό που θα μπορούσε να περιγραφεί ως ομορφιά σε ένα κείμενο. Το μόνο που κάνει είναι να προβλέπει τις πιο πιθανές λέξεις με μικρά περιθώρια ευελιξίας, χωρίς να δίνει σημασία στον πλούτο του λεξιλογίου».
Στην ουσία η AI μπορεί να μετατρέψει ένα συγκινητικό, γεμάτο νόημα γαλλικό μυθιστόρημα σε ένα εντελώς μέτριο αγγλικό, αλλά ένας ταλαντούχος ανθρώπινος μεταφραστής μπορεί να διατηρήσει τη συναισθηματική του βαρύτητα. Είναι ένα ταλέντο που είναι μέρος τέχνη και μέρος τεχνική, τονίζει ο Μεβέλ.
Η “λευκή φάλαινα” της μετάφρασης με τεχνητή νοημοσύνη ίσως να είναι, ειρωνικά, το ίδιο το Moby-Dick, λέει ο επιστήμονας υπολογιστών Σον Χόλντεν από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Αν και τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να καταφέρνουν τα βασικά της μετάφρασης, δεν είναι εξοπλισμένα για να αντιμετωπίσουν τα θέματα, τις αναφορές ή τις μεταφορές που υπάρχουν στο κλασικό έργο του Χέρμαν Μέλβιλ.
«Τι σημαίνει ότι η φάλαινα είναι λευκή; Η λευκότητα στη χριστιανική δυτική παράδοση συνδέεται με την καθαρότητα και την αγνότητα» επισημαίνει ο Χόλντεν. «Αν θέλεις πραγματικά η λεπτότητα και όλα αυτά τα επίπεδα του Moby-Dick να μεταφερθούν σε μια γλώσσα που προέρχεται από εντελώς διαφορετική κουλτούρα, τότε χρειάζεσαι κάποιον που να καταλαβαίνει πραγματικά και τις δύο γλώσσες. Όχι απλώς μια στοχαστική μηχανή».
Ο Χόλντεν λέει ότι αυτά που κάνουν τα τρέχοντα μοντέλα AI είναι εντυπωσιακά, αλλά ακόμη δεν έχουν καταστήσει την εκμάθηση γλωσσών περιττή. Είναι αισιόδοξος ότι θα φτάσουμε εκεί με τον καιρό, αλλά αρνείται πεισματικά να δεσμευτεί με ημερομηνίες — ενώ πιστεύει ότι δεν υπάρχει τίποτα στον ανθρώπινο εγκέφαλο ή τις ικανότητές του που να μην μπορεί να αναπαραχθεί, θεωρεί ότι μπορεί ακόμα να μας πάρει πολύς καιρός.
Η διαμεσολάβηση της μετάφρασης μέσω μηχανών ενέχει σοβαρές συνέπειες για την ιδιωτικότητα, λέει η Σάντρα Βάχτερ από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Οτιδήποτε ακούει και μεταφράζει ένα μοντέλο AI είναι πιθανό να παρακολουθείται από την εταιρεία που το δημιούργησε, η οποία μπορεί να το χρησιμοποιήσει για να σας προβάλει στοχευμένες διαφημίσεις ή απλώς να πουλήσει τα δεδομένα σας σε τρίτους. «Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να το χρησιμοποιούμε, αλλά δείχνει ότι υπάρχουν συμβιβασμοί και πρέπει να αποφασίσουμε αν η ευκολία αξίζει την απώλεια ιδιωτικότητας».
Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό όταν κάποιος μιλά σε ορισμένες χώρες, υποστηρίζει η Καρίσα Βελίθ, επίσης από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Είναι εύκολο μέσα σε μια συζήτηση να πεις περισσότερα απ’ ό,τι σκόπευες και αν ζεις σε μια χώρα που δεν είναι τόσο δημοκρατική και μπορεί να είπες κάτι ευαίσθητο… μπορείς να φανταστείς που οδηγεί αυτό».
Παρά τις αρνητικές πλευρές, η έλξη της ευκολίας, του κόστους και της ταχύτητας σημαίνει ότι ήδη παρατηρείται σαφής στροφή από τη χειροκίνητη μετάφραση στις μηχανές. Ο Σερζ Σάροφ, από το Πανεπιστήμιο του Λιντς στο Ηνωμένο Βασίλειο, που διδάσκει τεχνητή νοημοσύνη και γλωσσολογία, λέει ότι κάθε χρόνο βλέπει αισθητή μείωση στον αριθμό των φοιτητών που αιτούνται να σπουδάσουν γλώσσα και μετάφραση. Το αποδίδει αφενός στη μείωση της ζήτησης για ανθρώπινους μεταφραστές λόγω της AI και αφετέρου σε εργαλεία όπως το Duolingo, που κάνουν την εκμάθηση μιας γλώσσας πιο εύκολη και φθηνή.
Το κρίσιμο σημείο είναι ότι αυτή η πτώση παρατηρείται μόνο σε προπτυχιακό επίπεδο: η ζήτηση για πιο εντατικές μεταπτυχιακές σπουδές παραμένει σταθερή. Σε αυτά τα προγράμματα οι φοιτητές εμβαθύνουν όχι μόνο στη γλώσσα, εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιό τους και βελτιώνοντας την ακρίβεια τους, αλλά μαθαίνουν και για τις πολιτισμικές διαφορές ώστε να αποτυπώνουν με ακρίβεια τις αποχρώσεις και τις κοινωνικές αναφορές που η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να πιάσει. Η ζήτηση για αυτές τις δεξιότητες θα είναι μακροχρόνια και ανθεκτική, λέει με σχετική σιγουριά ο Σάροφ.
«Εκτός αν αναδυθεί μια εντελώς ομοιογενής κουλτούρα, όπου δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε κάποιον που ζει στο Γιόρκσαϊρ και κάποιον στην Παταγονία, δεν νομίζω ότι η ανάγκη για κάποιου είδους διαπολιτισμική επικοινωνία θα εξαφανιστεί».
Όμως όταν η τεχνητή νοημοσύνη είναι τόσο άμεση και εύκολη, είναι δύσκολο να μην υποκύψει κανείς στον πειρασμό, ακόμα και για κάποιον όπως ο Σάροφ που αγαπά τις γλώσσες, απολαμβάνει τη μάθηση και έχει χτίσει μια καριέρα πάνω στη γλωσσολογία. Χρησιμοποίησε εφαρμογές AI για μετάφραση σε ένα πρόσφατο ταξίδι του στην Κίνα. «Αν είχα άπειρο χρόνο, θα είχα μάθει περισσότερα κινέζικα, σωστά; Αλλά ελλείψει άπειρου χρόνου η εφαρμογή έκανε αξιοπρεπή δουλειά» παραδέχεται ο Σάροφ.
*Με στοιχεία από το Νew Scientist.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Kάποτε ένα καθηγητής έλεγε με περίσσεια αυτοπεποίθηση ότι δεν είχε νόημα να μαθαίνει κανείς δεύτερη γλώσσα. Οι υπολογιστές σύντομα θα εξάλειφαν τα γλωσσικά εμπόδια, είπε. Όχι μόνο μεταφράζοντας γραπτά κείμενα, αλλά και σε πραγματικό χρόνο μέσω ήχου, ώστε οι συνομιλίες να κυλούν ομαλά ακόμη κι αν όλοι μιλούν διαφορετικές γλώσσες.
Τότε έμοιαζε με ουτοπία, σήμερα τα λόγια του παίρνουν χαρακτήρα προφητείας. Φαίνεται πως τελικά είχε δίκιο. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί πλέον να μεταφράζει σε πραγματικό χρόνο, σχεδόν ανάμεσα σε οποιοδήποτε ζευγάρι γλωσσών. Όμως, ενώ η εκμάθηση μιας γλώσσας απαιτεί σκληρή δουλειά και επιμονή, η AI απαιτεί απλώς να κατεβάσεις μια εφαρμογή.
Ο Πιερ-Αλέξις Μεβέλ, ειδικός στη μετάφραση στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ στο Ηνωμένο Βασίλειο σίγουρα δεν είναι αμερόληπτος, αλλά πιστεύει ότι υπάρχει απόλαυση και ικανοποίηση στην εκμάθηση μιας γλώσσας, που από μόνη της δικαιολογεί τον κόπο, ακόμη κι αν η AI μπορεί ήδη να το κάνει τέλεια. «Σκέψου το σκάκι, οι υπολογιστές μπορούν να παίζουν το παιχνίδι τέλεια. Κι όμως, οι άνθρωποι συνεχίζουν να παίζουν».
Το θέμα είναι ότι η μετάφραση από την AI απέχει ακόμη πολύ από το να είναι τέλεια. Τα μοντέλα μετάφρασης έχουν μικρή ή καθόλου κατανόηση του ευρύτερου πλαισίου, των ιδιωματισμών, της αργκό ή του χιούμορ, λέει ο Μεβέλ. Με αυτά τα δεδομένα πιστεύει ότι εξακολουθούμε να χρειαζόμαστε ανθρώπους για να μεταφέρουν τα καλύτερα μυθιστορήματα και τις ταινίες από γλώσσα σε γλώσσα.
«Οι μεταφράσεις πρώτης κατηγορίας γίνονται όλες από ανθρώπους. Η AI δεν είναι καλή στο να αντιλαμβάνεται αυτό που θα μπορούσε να περιγραφεί ως ομορφιά σε ένα κείμενο. Το μόνο που κάνει είναι να προβλέπει τις πιο πιθανές λέξεις με μικρά περιθώρια ευελιξίας, χωρίς να δίνει σημασία στον πλούτο του λεξιλογίου».
Στην ουσία η AI μπορεί να μετατρέψει ένα συγκινητικό, γεμάτο νόημα γαλλικό μυθιστόρημα σε ένα εντελώς μέτριο αγγλικό, αλλά ένας ταλαντούχος ανθρώπινος μεταφραστής μπορεί να διατηρήσει τη συναισθηματική του βαρύτητα. Είναι ένα ταλέντο που είναι μέρος τέχνη και μέρος τεχνική, τονίζει ο Μεβέλ.
Η “λευκή φάλαινα” της μετάφρασης με τεχνητή νοημοσύνη ίσως να είναι, ειρωνικά, το ίδιο το Moby-Dick, λέει ο επιστήμονας υπολογιστών Σον Χόλντεν από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Αν και τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να καταφέρνουν τα βασικά της μετάφρασης, δεν είναι εξοπλισμένα για να αντιμετωπίσουν τα θέματα, τις αναφορές ή τις μεταφορές που υπάρχουν στο κλασικό έργο του Χέρμαν Μέλβιλ.
«Τι σημαίνει ότι η φάλαινα είναι λευκή; Η λευκότητα στη χριστιανική δυτική παράδοση συνδέεται με την καθαρότητα και την αγνότητα» επισημαίνει ο Χόλντεν. «Αν θέλεις πραγματικά η λεπτότητα και όλα αυτά τα επίπεδα του Moby-Dick να μεταφερθούν σε μια γλώσσα που προέρχεται από εντελώς διαφορετική κουλτούρα, τότε χρειάζεσαι κάποιον που να καταλαβαίνει πραγματικά και τις δύο γλώσσες. Όχι απλώς μια στοχαστική μηχανή».
Ο Χόλντεν λέει ότι αυτά που κάνουν τα τρέχοντα μοντέλα AI είναι εντυπωσιακά, αλλά ακόμη δεν έχουν καταστήσει την εκμάθηση γλωσσών περιττή. Είναι αισιόδοξος ότι θα φτάσουμε εκεί με τον καιρό, αλλά αρνείται πεισματικά να δεσμευτεί με ημερομηνίες — ενώ πιστεύει ότι δεν υπάρχει τίποτα στον ανθρώπινο εγκέφαλο ή τις ικανότητές του που να μην μπορεί να αναπαραχθεί, θεωρεί ότι μπορεί ακόμα να μας πάρει πολύς καιρός.
Η διαμεσολάβηση της μετάφρασης μέσω μηχανών ενέχει σοβαρές συνέπειες για την ιδιωτικότητα, λέει η Σάντρα Βάχτερ από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Οτιδήποτε ακούει και μεταφράζει ένα μοντέλο AI είναι πιθανό να παρακολουθείται από την εταιρεία που το δημιούργησε, η οποία μπορεί να το χρησιμοποιήσει για να σας προβάλει στοχευμένες διαφημίσεις ή απλώς να πουλήσει τα δεδομένα σας σε τρίτους. «Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να το χρησιμοποιούμε, αλλά δείχνει ότι υπάρχουν συμβιβασμοί και πρέπει να αποφασίσουμε αν η ευκολία αξίζει την απώλεια ιδιωτικότητας».
Αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό όταν κάποιος μιλά σε ορισμένες χώρες, υποστηρίζει η Καρίσα Βελίθ, επίσης από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Είναι εύκολο μέσα σε μια συζήτηση να πεις περισσότερα απ’ ό,τι σκόπευες και αν ζεις σε μια χώρα που δεν είναι τόσο δημοκρατική και μπορεί να είπες κάτι ευαίσθητο… μπορείς να φανταστείς που οδηγεί αυτό».
Παρά τις αρνητικές πλευρές, η έλξη της ευκολίας, του κόστους και της ταχύτητας σημαίνει ότι ήδη παρατηρείται σαφής στροφή από τη χειροκίνητη μετάφραση στις μηχανές. Ο Σερζ Σάροφ, από το Πανεπιστήμιο του Λιντς στο Ηνωμένο Βασίλειο, που διδάσκει τεχνητή νοημοσύνη και γλωσσολογία, λέει ότι κάθε χρόνο βλέπει αισθητή μείωση στον αριθμό των φοιτητών που αιτούνται να σπουδάσουν γλώσσα και μετάφραση. Το αποδίδει αφενός στη μείωση της ζήτησης για ανθρώπινους μεταφραστές λόγω της AI και αφετέρου σε εργαλεία όπως το Duolingo, που κάνουν την εκμάθηση μιας γλώσσας πιο εύκολη και φθηνή.
Το κρίσιμο σημείο είναι ότι αυτή η πτώση παρατηρείται μόνο σε προπτυχιακό επίπεδο: η ζήτηση για πιο εντατικές μεταπτυχιακές σπουδές παραμένει σταθερή. Σε αυτά τα προγράμματα οι φοιτητές εμβαθύνουν όχι μόνο στη γλώσσα, εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιό τους και βελτιώνοντας την ακρίβεια τους, αλλά μαθαίνουν και για τις πολιτισμικές διαφορές ώστε να αποτυπώνουν με ακρίβεια τις αποχρώσεις και τις κοινωνικές αναφορές που η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να πιάσει. Η ζήτηση για αυτές τις δεξιότητες θα είναι μακροχρόνια και ανθεκτική, λέει με σχετική σιγουριά ο Σάροφ.
«Εκτός αν αναδυθεί μια εντελώς ομοιογενής κουλτούρα, όπου δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα σε κάποιον που ζει στο Γιόρκσαϊρ και κάποιον στην Παταγονία, δεν νομίζω ότι η ανάγκη για κάποιου είδους διαπολιτισμική επικοινωνία θα εξαφανιστεί».
Όμως όταν η τεχνητή νοημοσύνη είναι τόσο άμεση και εύκολη, είναι δύσκολο να μην υποκύψει κανείς στον πειρασμό, ακόμα και για κάποιον όπως ο Σάροφ που αγαπά τις γλώσσες, απολαμβάνει τη μάθηση και έχει χτίσει μια καριέρα πάνω στη γλωσσολογία. Χρησιμοποίησε εφαρμογές AI για μετάφραση σε ένα πρόσφατο ταξίδι του στην Κίνα. «Αν είχα άπειρο χρόνο, θα είχα μάθει περισσότερα κινέζικα, σωστά; Αλλά ελλείψει άπειρου χρόνου η εφαρμογή έκανε αξιοπρεπή δουλειά» παραδέχεται ο Σάροφ.
*Με στοιχεία από το Νew Scientist.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
