Η εικόνα μιας 12χρονης να οδηγεί απελπισμένα το αυτοκίνητο για να σώσει το κουτάβι της έμοιαζε φτιαγμένη για να γίνει viral. Ένας ευσυγκίνητος αστυνομικός, μια τρυφερή ιστορία, ένα χαρούμενο τέλος. Τα σχόλια πλημμύρισαν τις πλατφόρμες, η συγκίνηση έγινε trending, η ιστορία έμοιαζε αληθινή. Μόνο που δεν ήταν. Το τιμόνι ήταν στη δεξιά πλευρά, το ταμπλό έλειπε και η φωτογραφία δεν είχε καμία πηγή. Ήταν ένα ακόμη προϊόν της νέας εποχής: μια ψεύτικη εικόνα που κυκλοφορεί χωρίς προειδοποίηση, χωρίς πλαίσιο, χωρίς να είναι αλήθεια.
Το γεγονός αυτό δεν είναι μεμονωμένο. Είναι σύμπτωμα. Η κυκλοφορία του Sora 2, του νέου μοντέλου παραγωγής βίντεο της OpenAI άνοιξε έναν ασκό του Αιόλου. Από τον Πάπα να παλεύει με τον Tupac, μέχρι “ρεαλιστικά» βίντεο καταστροφών και ανθρώπων σε ακραίες συνθήκες, το timeline έχει αρχίσει να γεμίζει με σκηνές που μοιάζουν αληθινές αλλά δεν είναι. Και μέσα σε αυτή τη θάλασσα του ψηφιακού ψεύδους, το ερώτημα αναδύεται καθαρά: όταν όλα είναι ψεύτικα, τι αξία έχει πια η σύνδεση;Τα social media ξεκίνησαν ως ένας τρόπος να μένουμε κοντά, να βλέπουμε τη ζωή των άλλων, να μοιραζόμαστε ιστορίες. Σήμερα τείνουν να μετατραπούν σε μηχανές παραγωγής περιεχομένου — όχι κατ’ ανάγκη αληθινού. Οι αλγόριθμοι δεν ενδιαφέρονται για το τι είναι πραγματικό· ενδιαφέρονται για το τι προκαλεί αντίδραση. Το engagement έγινε πιο σημαντικό από την εμπιστοσύνη.
Τα βίντεο που παράγονται από AI σχεδιάζονται για να συγκινούν, να θυμώνουν, να προκαλούν κι όσο πιο έντονη η αντίδραση, τόσο πιο πολύ εξαπλώνονται. Η αλήθεια έγινε δευτερεύουσα υπόθεση. Η ταχύτητα, η εικόνα, το συναίσθημα, έγιναν τα βασικά συστατικά της νέας δημόσιας σφαίρας.
Για χρόνια τα βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούσαν ως απόδειξη. Καταγράφοντας γεγονότα, αποκάλυπταν αλήθειες που κάποτε θα έμεναν στο σκοτάδι. Τώρα η ίδια τεχνολογία που υποσχέθηκε διαφάνεια, καταργεί τη βεβαιότητα. Πραγματικά γεγονότα θα μπορούν να απορρίπτονται ως ψεύτικα. Ψεύτικα γεγονότα θα γίνονται πιστευτά. Η κοινή πραγματικότητα διαλύεται.
Οι πλατφόρμες λειτουργούν ως αγορές προσοχής. Όσο περισσότερη προσοχή τραβούν, τόσο περισσότερα κέρδη αποφέρουν. Το πρόβλημα είναι πως η προσοχή ευνοεί το ακραίο, το σοκαριστικό, το ψεύτικο που μοιάζει αληθινό. Τα deepfakes, τα παραποιημένα βίντεο, τα γεννημένα από AI στιγμιότυπα τροφοδοτούν αυτό το οικοσύστημα τέλεια. Η αμφιβολία γίνεται ο κανόνας και η εμπιστοσύνη η εξαίρεση.
Ακόμη και τα υδατογραφήματα που υποτίθεται ότι προστατεύουν τους χρήστες αφαιρούνται με ευκολία. Το ψέμα είναι πλέον τεχνικά εύκολο, αισθητικά πειστικό και εμπορικά επικερδές.
Η απώλεια εμπιστοσύνης δεν είναι τεχνικό πρόβλημα, είναι κοινωνικό. Αν δεν μπορείς να πιστέψεις τίποτα από όσα βλέπεις στο timeline σου, σταματάς να πιστεύεις τους άλλους ανθρώπους. Κάθε συγκινητική στιγμή μοιάζει ύποπτη, κάθε βίντεο αντιμετωπίζεται με κυνισμό. Το αποτέλεσμα είναι ένα περιβάλλον χαμηλής εμπιστοσύνης, υψηλού θορύβου, σαν ένας δημόσιος χώρος που μοιάζει όλο και πιο άδειος. Εδώ κρύβεται η μεγαλύτερη ειρωνεία. Η τεχνητή νοημοσύνη που σχεδιάστηκε για να πολλαπλασιάσει τη σύνδεση, ίσως αποδειχθεί ο λόγος που θα στραφούμε πάλι προς το πραγματικό.
Μπροστά σε αυτή την κρίση εμπιστοσύνης ένας διαφορετικός κόσμος γεννιέται παράλληλα: αυτός των ανθρώπων που επιλέγουν να αποσυνδεθούν. Ο Grant Besner με το πρόγραμμα “Month Offline” κάλεσε ανθρώπους στην Ουάσινγκτον να κλείσουν τα κινητά τους για έναν μήνα. «Έχω μιλήσει με τόσους ανθρώπους που έχουν μια πολύ δύσκολη σχέση με την οθόνη αφής τους και μεγάλο κομμάτι αυτής της δυσκολίας είναι το περιεχόμενο, το ασταμάτητο scrolling σε πράγματα που δεν προσθέτουν τίποτα στη ζωή τους».
Ο αριθμός που έβαλε στις αφίσες του “1-844-OFFLINE” δέχθηκε εκατοντάδες κλήσεις. Άνθρωποι που είχαν βαρεθεί να αισθάνονται παγιδευμένοι μέσα σε έναν απέραντο, θορυβώδες ψηφιακό κόσμο. Το Aspen Institute διοργάνωσε ένα “Airplane Mode” retreat. Ο Andrew Yang φιλοξενεί πάρτι χωρίς κινητά. Αναδύεται ένα νέο κοινωνικό ρεύμα: άνθρωποι που αναζητούν πραγματικές στιγμές σε έναν κόσμο που γίνεται όλο και πιο τεχνητός.
Ο Besner πιστεύει πως η έκρηξη των βίντεο τύπου Sora ίσως γίνει το σημείο όπου οι άνθρωποι θα ξαναπάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο. «Ίσως να πούμε επιτέλους πως αυτή η τριβή-μηδέν στον τρόπο που σχετιζόμαστε με την πληροφορία, τους άλλους και τον εαυτό μας, δεν βελτιώνει πραγματικά τίποτα».
Η αποσύνδεση δεν είναι απόδραση, είναι αντίδραση. Είναι μια απόπειρα να επανακατακτηθεί η εμπειρία του πραγματικού. Δεν πρόκειται για τεχνοφοβία αλλά για μια νέα μορφή ανθεκτικότητας απέναντι στην κόπωση της υπερσύνδεσης.
Η αλήθεια δεν χάθηκε. Απλώς δεν βρίσκεται πια εκεί όπου τη συναντούσαμε. Δεν κατοικεί στα timelines, δεν αναπαράγεται μέσα από pixels. Ζει στα βλέμματα, στις φωνές, στις χειρονομίες που δεν χρειάζονται επιβεβαίωση. Η εποχή της απόλυτης εικόνας ίσως να είναι παραδόξως και η εποχή της επιστροφής στην εμπιστοσύνη του φυσικού κόσμου.
Τα social media δε θα εξαφανιστούν αύριο. Όμως η εποχή της αφέλειας, όπου ό,τι βλέπαμε πιστευόταν αυτομάτως τελειώνει … Όταν όλα είναι ψεύτικα, η μόνη πραγματική δύναμη που μένει είναι η ικανότητά μας να ξεχωρίζουμε το αληθινό και να αναζητούμε την ανθρώπινη παρουσία εκεί όπου δεν χρειάζεται απόδειξη.
Κάποτε το διαδίκτυο ήταν χώρος συνάντησης, τώρα μπορεί να γίνει χώρος αποξένωσης. Ίσως όμως μέσα από αυτή την κρίση να μας ωθήσει ξανά να αναζητήσουμε τον κόσμο έξω από την οθόνη. Όχι γιατί το ψηφιακό είναι “κακό”, αλλά γιατί το πραγματικό είναι απλώς αναγκαίο.
*Mε στοιχεία από το TIME
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Η εικόνα μιας 12χρονης να οδηγεί απελπισμένα το αυτοκίνητο για να σώσει το κουτάβι της έμοιαζε φτιαγμένη για να γίνει viral. Ένας ευσυγκίνητος αστυνομικός, μια τρυφερή ιστορία, ένα χαρούμενο τέλος. Τα σχόλια πλημμύρισαν τις πλατφόρμες, η συγκίνηση έγινε trending, η ιστορία έμοιαζε αληθινή. Μόνο που δεν ήταν. Το τιμόνι ήταν στη δεξιά πλευρά, το ταμπλό έλειπε και η φωτογραφία δεν είχε καμία πηγή. Ήταν ένα ακόμη προϊόν της νέας εποχής: μια ψεύτικη εικόνα που κυκλοφορεί χωρίς προειδοποίηση, χωρίς πλαίσιο, χωρίς να είναι αλήθεια.
Το γεγονός αυτό δεν είναι μεμονωμένο. Είναι σύμπτωμα. Η κυκλοφορία του Sora 2, του νέου μοντέλου παραγωγής βίντεο της OpenAI άνοιξε έναν ασκό του Αιόλου. Από τον Πάπα να παλεύει με τον Tupac, μέχρι “ρεαλιστικά» βίντεο καταστροφών και ανθρώπων σε ακραίες συνθήκες, το timeline έχει αρχίσει να γεμίζει με σκηνές που μοιάζουν αληθινές αλλά δεν είναι. Και μέσα σε αυτή τη θάλασσα του ψηφιακού ψεύδους, το ερώτημα αναδύεται καθαρά: όταν όλα είναι ψεύτικα, τι αξία έχει πια η σύνδεση;Τα social media ξεκίνησαν ως ένας τρόπος να μένουμε κοντά, να βλέπουμε τη ζωή των άλλων, να μοιραζόμαστε ιστορίες. Σήμερα τείνουν να μετατραπούν σε μηχανές παραγωγής περιεχομένου — όχι κατ’ ανάγκη αληθινού. Οι αλγόριθμοι δεν ενδιαφέρονται για το τι είναι πραγματικό· ενδιαφέρονται για το τι προκαλεί αντίδραση. Το engagement έγινε πιο σημαντικό από την εμπιστοσύνη.
Τα βίντεο που παράγονται από AI σχεδιάζονται για να συγκινούν, να θυμώνουν, να προκαλούν κι όσο πιο έντονη η αντίδραση, τόσο πιο πολύ εξαπλώνονται. Η αλήθεια έγινε δευτερεύουσα υπόθεση. Η ταχύτητα, η εικόνα, το συναίσθημα, έγιναν τα βασικά συστατικά της νέας δημόσιας σφαίρας.
Για χρόνια τα βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα λειτουργούσαν ως απόδειξη. Καταγράφοντας γεγονότα, αποκάλυπταν αλήθειες που κάποτε θα έμεναν στο σκοτάδι. Τώρα η ίδια τεχνολογία που υποσχέθηκε διαφάνεια, καταργεί τη βεβαιότητα. Πραγματικά γεγονότα θα μπορούν να απορρίπτονται ως ψεύτικα. Ψεύτικα γεγονότα θα γίνονται πιστευτά. Η κοινή πραγματικότητα διαλύεται.
Οι πλατφόρμες λειτουργούν ως αγορές προσοχής. Όσο περισσότερη προσοχή τραβούν, τόσο περισσότερα κέρδη αποφέρουν. Το πρόβλημα είναι πως η προσοχή ευνοεί το ακραίο, το σοκαριστικό, το ψεύτικο που μοιάζει αληθινό. Τα deepfakes, τα παραποιημένα βίντεο, τα γεννημένα από AI στιγμιότυπα τροφοδοτούν αυτό το οικοσύστημα τέλεια. Η αμφιβολία γίνεται ο κανόνας και η εμπιστοσύνη η εξαίρεση.
Ακόμη και τα υδατογραφήματα που υποτίθεται ότι προστατεύουν τους χρήστες αφαιρούνται με ευκολία. Το ψέμα είναι πλέον τεχνικά εύκολο, αισθητικά πειστικό και εμπορικά επικερδές.
Η απώλεια εμπιστοσύνης δεν είναι τεχνικό πρόβλημα, είναι κοινωνικό. Αν δεν μπορείς να πιστέψεις τίποτα από όσα βλέπεις στο timeline σου, σταματάς να πιστεύεις τους άλλους ανθρώπους. Κάθε συγκινητική στιγμή μοιάζει ύποπτη, κάθε βίντεο αντιμετωπίζεται με κυνισμό. Το αποτέλεσμα είναι ένα περιβάλλον χαμηλής εμπιστοσύνης, υψηλού θορύβου, σαν ένας δημόσιος χώρος που μοιάζει όλο και πιο άδειος. Εδώ κρύβεται η μεγαλύτερη ειρωνεία. Η τεχνητή νοημοσύνη που σχεδιάστηκε για να πολλαπλασιάσει τη σύνδεση, ίσως αποδειχθεί ο λόγος που θα στραφούμε πάλι προς το πραγματικό.
Μπροστά σε αυτή την κρίση εμπιστοσύνης ένας διαφορετικός κόσμος γεννιέται παράλληλα: αυτός των ανθρώπων που επιλέγουν να αποσυνδεθούν. Ο Grant Besner με το πρόγραμμα “Month Offline” κάλεσε ανθρώπους στην Ουάσινγκτον να κλείσουν τα κινητά τους για έναν μήνα. «Έχω μιλήσει με τόσους ανθρώπους που έχουν μια πολύ δύσκολη σχέση με την οθόνη αφής τους και μεγάλο κομμάτι αυτής της δυσκολίας είναι το περιεχόμενο, το ασταμάτητο scrolling σε πράγματα που δεν προσθέτουν τίποτα στη ζωή τους».
Ο αριθμός που έβαλε στις αφίσες του “1-844-OFFLINE” δέχθηκε εκατοντάδες κλήσεις. Άνθρωποι που είχαν βαρεθεί να αισθάνονται παγιδευμένοι μέσα σε έναν απέραντο, θορυβώδες ψηφιακό κόσμο. Το Aspen Institute διοργάνωσε ένα “Airplane Mode” retreat. Ο Andrew Yang φιλοξενεί πάρτι χωρίς κινητά. Αναδύεται ένα νέο κοινωνικό ρεύμα: άνθρωποι που αναζητούν πραγματικές στιγμές σε έναν κόσμο που γίνεται όλο και πιο τεχνητός.
Ο Besner πιστεύει πως η έκρηξη των βίντεο τύπου Sora ίσως γίνει το σημείο όπου οι άνθρωποι θα ξαναπάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο. «Ίσως να πούμε επιτέλους πως αυτή η τριβή-μηδέν στον τρόπο που σχετιζόμαστε με την πληροφορία, τους άλλους και τον εαυτό μας, δεν βελτιώνει πραγματικά τίποτα».
Η αποσύνδεση δεν είναι απόδραση, είναι αντίδραση. Είναι μια απόπειρα να επανακατακτηθεί η εμπειρία του πραγματικού. Δεν πρόκειται για τεχνοφοβία αλλά για μια νέα μορφή ανθεκτικότητας απέναντι στην κόπωση της υπερσύνδεσης.
Η αλήθεια δεν χάθηκε. Απλώς δεν βρίσκεται πια εκεί όπου τη συναντούσαμε. Δεν κατοικεί στα timelines, δεν αναπαράγεται μέσα από pixels. Ζει στα βλέμματα, στις φωνές, στις χειρονομίες που δεν χρειάζονται επιβεβαίωση. Η εποχή της απόλυτης εικόνας ίσως να είναι παραδόξως και η εποχή της επιστροφής στην εμπιστοσύνη του φυσικού κόσμου.
Τα social media δε θα εξαφανιστούν αύριο. Όμως η εποχή της αφέλειας, όπου ό,τι βλέπαμε πιστευόταν αυτομάτως τελειώνει … Όταν όλα είναι ψεύτικα, η μόνη πραγματική δύναμη που μένει είναι η ικανότητά μας να ξεχωρίζουμε το αληθινό και να αναζητούμε την ανθρώπινη παρουσία εκεί όπου δεν χρειάζεται απόδειξη.
Κάποτε το διαδίκτυο ήταν χώρος συνάντησης, τώρα μπορεί να γίνει χώρος αποξένωσης. Ίσως όμως μέσα από αυτή την κρίση να μας ωθήσει ξανά να αναζητήσουμε τον κόσμο έξω από την οθόνη. Όχι γιατί το ψηφιακό είναι “κακό”, αλλά γιατί το πραγματικό είναι απλώς αναγκαίο.
*Mε στοιχεία από το TIME
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
