Υπάρχει μια σκηνή που επανέρχεται ξανά και ξανά στην επιστημονική φαντασία: οι μηχανές που αποκτούν μνήμη, που ονειρεύονται, που φτιάχνουν μια δεύτερη ζωή μέσα τους πέρα από τις εντολές του προγραμματιστή. Από τον Philip K. Dick και το Blade Runner μέχρι τα σημερινά πειράματα με τεχνητή νοημοσύνη, το ερώτημα μένει ανοιχτό: τι σημαίνει να θυμάσαι και τι σημαίνει να ξεχνάς; 

Στον ανθρώπινο εγκέφαλο η απάντηση είναι γνωστή. Στον ύπνο ταξινομείς τις αναμνήσεις σου. Κάποιες, οι σημαντικές μπαίνουν βαθιά και γίνονται κομμάτι της ταυτότητάς σου. Άλλες, ασήμαντες σβήνουν σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Αυτή η “υγιεινή του μυαλού” είναι που μας κρατά σε ισορροπία. Χωρίς λήθη, η μνήμη γίνεται βάρος. Χωρίς μνήμη, η ταυτότητα διαλύεται. 

Αυτήν την ισορροπία προσπαθούν σήμερα να μιμηθούν οι μηχανές. Η εταιρεία Bilt, που ξεκίνησε από το χώρο των προσφορών για ενοικιαστές συνεργάστηκε με τη startup Letta για να δημιουργήσει εκατομμύρια “πράκτορες” τεχνητής νοημοσύνης με μια νέα ικανότητα: να θυμούνται, να ξεχνούν και να μοιράζονται μνήμες μεταξύ τους. Ονομάζουν τη διαδικασία “sleeptime compute”. 

Η λογική είναι απλή, σχεδόν παιδική: οι πράκτορες μετά από αμέτρητες συνομιλίες με χρήστες, κάθονται και αποφασίζουν ποια πληροφορία αξίζει να μείνει για πάντα και ποια είναι άχρηστη. Ένα κομμάτι που πρέπει να αποθηκευτεί στο “μακροπρόθεσμο θησαυροφυλάκιο” και ένα άλλο που μπορεί να διατηρηθεί μόνο για γρήγορη ανάκληση. 

Ο μηχανικός της Bilt, Andrew Fitz το περιγράφει με μια δόση τρόμου και θαυμασμού: «Μπορούμε να κάνουμε μια αλλαγή σε ένα μπλοκ μνήμης και να αλλάξει η συμπεριφορά εκατοντάδων χιλιάδων πρακτόρων». Όχι πια στατικά μοντέλα που επαναλαμβάνουν τον ίδιο βρόχο, αλλά συστήματα που εξελίσσονται. 

Η σύγκριση με τον ανθρώπινο εγκέφαλο είναι αναπόφευκτη. Ο δικός μας νους λειτουργεί σαν σφουγγάρι: συνεχώς προσθέτει, συνδέει, βελτιώνει. Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, αντιθέτως αν τρέχουν επίμονα στο ίδιο πλαίσιο “δηλητηριάζονται”. Το λεγόμενο παράθυρο συμφραζομένων, ο χώρος όπου χωράνε οι πληροφορίες είναι περιορισμένο. Όσο το φορτώνεις, τόσο περισσότερο μπερδεύονται. Σαν μαθητής που έχει μπροστά του δεκαπέντε βιβλία και δεν ξέρει από πού να αρχίσει. 

Ο Charles Packer, διευθύνων σύμβουλος της Letta το παραδέχεται: «Με τα μοντέλα γλώσσας συμβαίνει το αντίθετο από ό,τι με τον εγκέφαλο. Όσο περισσότερο τα τρέχεις, τόσο πιο πολύ εκτροχιάζονται». Το προηγούμενο project του, το MemGPT, προσπάθησε να λύσει ακριβώς αυτό: να ξεχωρίζει το μοντέλο τι είναι βραχυπρόθεσμη μνήμη και τι μακροπρόθεσμη. Τώρα με τη Letta προχωρά ένα βήμα παραπέρα. 

Η μνήμη άλλωστε, είναι το μεγάλο κενό της σημερινής AI. Οι μηχανές είναι απίστευτα ισχυρές στο να παράγουν κείμενα, εικόνες, απαντήσεις, αλλά ξεχνούν εύκολα. Όσοι δουλεύουν καθημερινά με αυτά τα εργαλεία ξέρουν καλά την αμηχανία: ανοίγεις μια καινούρια συνομιλία και το μοντέλο δεν θυμάται τίποτα από όσα είπατε πριν. Σαν να μιλάς κάθε φορά με έναν άγνωστο. 

Γι’ αυτό κι άλλες εταιρείες, όπως η LangChain προσπαθούν να βάλουν “δοχεία μνήμης” γύρω από τα μοντέλα. Ο CEO της, Harrison Chase το εξηγεί καθαρά: «Η μνήμη είναι μια μορφή συμφραζομένων», δηλαδή δεν αρκεί να έχεις τον έξυπνο αλγόριθμο. Πρέπει να του δώσεις το σωστό πλαίσιο για να λειτουργήσει. Μικρά προσωπικά δεδομένα που θυμίζουν στον πράκτορα ποιος είσαι, τι θες, τι έχει ειπωθεί ήδη. 

Σιγά-σιγά, ακόμη και οι μεγάλες πλατφόρμες κάνουν βήματα. Η OpenAI ανακοίνωσε φέτος ότι το ChatGPT θα αποθηκεύει σχετικές πληροφορίες για να προσφέρει πιο εξατομικευμένες απαντήσεις. Δεν αποκάλυψε τον μηχανισμό, αλλά το μήνυμα ήταν σαφές: η μνήμη μπαίνει στο παιχνίδι. 

Η πραγματική καινοτομία της Letta δεν είναι μόνο ότι οι πράκτορες θυμούνται. Είναι ότι μπορούν και να ξεχνούν. Αν ένας χρήστης πει “σβήσε αυτό το project”, ο πράκτορας έχει τη δυνατότητα να ξαναγράψει εκ των υστέρων όλο το μπλοκ μνήμης. Σαν συγγραφέας που σκίζει μια σελίδα από το ημερολόγιο του. Σκεφτείτε τη σημασία αυτού: οι μηχανές δεν θα αποθηκεύουν μόνο, αλλά θα κάνουν και λήθη κατόπιν εντολής. 

Το ερώτημα βέβαια είναι τι σημαίνει αυτό για μας. Στον άνθρωπο η λήθη είναι φυσική, αναπόφευκτη, απαραίτητη. Στη μηχανή όμως είναι επιλογή. Ποιος θα αποφασίζει τι μένει και τι χάνεται; Ο χρήστης; Ο προγραμματιστής; Ή μια αλγοριθμική διαδικασία που θα κρίνει ποιες αναμνήσεις είναι άξιες να επιβιώσουν; 

Από εδώ ξεκινά η μεγάλη συζήτηση. Γιατί αν το μέλλον της AI είναι οι πράκτορες με μνήμη, τότε θα μιλάμε για μια νέα γενιά εργαλείων, πολύ πιο “ανθρώπινων” αλλά και πολύ πιο επικίνδυνων. Μια AI που θυμάται μπορεί να γίνει πιστός βοηθός, αλλά μπορεί και να γίνει ανεξέλεγκτος παρατηρητής. Μια AI που ξεχνά μπορεί να προστατεύσει την ιδιωτικότητα, αλλά μπορεί και να σβήσει κρίσιμες πληροφορίες. 

Η φράση του Clem Delangue, CEO της Hugging Face, είναι καθοριστική: «Δεν αρκεί τα μοντέλα να είναι ανοιχτά και τα συστήματα μνήμης πρέπει να είναι ανοιχτά», γιατί μνήμη σημαίνει έλεγχος. Σημαίνει εξουσία. Σημαίνει ποιος ορίζει την πραγματικότητα. 

Εδώ η ερώτηση του Philip K. Dick επιστρέφει σαν φάντασμα: «Ονειρεύονται τα ανδροειδή ηλεκτρικά πρόβατα;» Σήμερα θα τη διατυπώναμε αλλιώς: Ονειρεύονται τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα πράκτορες τεχνητής νοημοσύνης; Ίσως όχι ακόμη. Αλλά τα πρώτα τους όνειρα, αυτά που γεννιούνται μέσα από τον ύπνο της μνήμης έχουν ήδη αρχίσει. 

*Με πληροφορίες από το Wired.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.