Γενεύη, Ιούλιος 2025. Σε μια στιγμή που η Τεχνητή Νοημοσύνη μοιάζει ολοένα και περισσότερο με “μαύρο κουτί” που ελέγχεται από λίγες υπερδυνάμεις (ψηφιακές και γεωπολιτικές) μια διαφορετική σύναξη έλαβε χώρα στις όχθες της λίμνης Λεμάν: το International Open-Source LLM Builders Summit. Περίπου 50 πρωτοβουλίες, πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα που εργάζονται πάνω σε ανοιχτά, διαφανή γλωσσικά μοντέλα (LLMs) συναντήθηκαν για να “συγχρονιστούν”.
Η διοργάνωση από τα κέντρα AI του πανεπιστημίου EPFL και του ETH Zurich ήταν μια δήλωση: ότι ο αγώνας για αξιόπιστη, συμμετοχική ΤΝ δεν έχει χαθεί και ότι το open source είναι κάτι περισσότερο από τεχνική επιλογή. Είναι ηθική στάση.
Το άνοιγμα του μοντέλου, το άνοιγμα της σκέψης
Κεντρικό σημείο του συνεδρίου αποτέλεσε η προαναγγελία ενός νέου, πλήρως ανοιχτού LLM, το οποίο αναπτύσσεται συλλογικά από το EPFL, το ETH Zurich, ελβετικά πανεπιστήμια και την υπολογιστική υποδομή του CSCS. Πρόκειται για ένα μοντέλο που θα διατεθεί με ανοιχτό κώδικα, πλήρη πρόσβαση στα βάρη και (ίσως το σημαντικότερο) διαφανή και αναπαραγώγιμη εκπαίδευση.
Αυτό σημαίνει πως οποιοσδήποτε ερευνητής, developer, θεσμός ή εκπαιδευτικός οργανισμός θα μπορεί όχι απλώς να χρησιμοποιήσει, αλλά να κατανοήσει, να τροποποιήσει και να βελτιώσει το μοντέλο. Άρα μιλάμε για ένα εργαλείο σε συσκευασία δώρου, για να ζωντανό σύστημα, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της κοινωνίας.
«Τα πλήρως ανοιχτά μοντέλα επιτρέπουν εφαρμογές υψηλής εμπιστοσύνης και είναι απαραίτητα για την έρευνα σχετικά με τους κινδύνους και τις δυνατότητες της ΤΝ. Η διαφάνεια είναι καινοτομία, αλλά και συμμόρφωση με τους κανονισμούς», όπως σημείωσε ο Imanol Schlag, επιστημονικός υπεύθυνος του ETH AI Center και επικεφαλής του εγχειρήματος.
Ενάντια στον κρυπτοκρατισμό της ΤΝ
Η αναφορά σε «εφαρμογέςυψηλής εμπιστοσύνης» δεν είναι ρητορικό τέχνασμα. Όταν τα περισσότερα εμπορικά LLMs (από την OpenAI και τη Google μέχρι τη Baidu) αναπτύσσονται πίσω από σφραγισμένες πόρτες, η αξία της διαφάνειας αποκτά πολιτικό και επιστημολογικό βάρος. Το μοντέλο της Ζυρίχης και της Λωζάνης προβάλλει ως ένα αντιπαράδειγμα στο αμερικανοκεντρικό καθεστώς της «ιδιόκτητης ΤΝ». Δηλαδή, δεν πρόκειται απλώς για μια τεχνική λύση. Πρόκειται για έναν διαφορετικό πολιτισμό πληροφορίας – ένα modus operandi που δεν βλέπει την τεχνητή νοημοσύνη ως στρατηγικό απόρρητο ή κεφαλαιακό προϊόν, αλλά ως δημόσιο αγαθό. Ως κάτι που πρέπει να δοκιμάζεται, να κρίνεται, να αναδιαμορφώνεται και όχι απλά να καταναλώνεται παθητικά.
Πολυγλωσσία, προσβασιμότητα, ευθύνη
Το μοντέλο που ανακοινώθηκε εστιάζει σε τρεις βασικούς άξονες:
• Πολυγλωσσική απόδοση: μια έμφαση που σπάνια συναντάται στους αγγλοκεντρικούς εμπορικούς αλγορίθμους.
• Δημόσια προσβασιμότητα: με εργαλεία και υποστήριξη για χρήση σε περιβάλλοντα παιδείας, επιστήμης και διοίκησης.
• Διαφάνεια στην εκπαίδευση: ώστε τα biases, τα όρια και οι δυνατότητες του μοντέλου να είναι γνωστά και αναμενόμενα, όχι ύπουλα.
Και αυτό δεν είναι μια ουτοπία. Είναι ένα διαφορετικό όραμα του τι σημαίνει «τεχνολογική πρωτοπορία» το 2025: όχι απαραίτητα πιο γρήγορη ή πιο ισχυρή ΤΝ, αλλά πιο υπεύθυνη, πιο ανθρώπινη, πιο κοινοτική.
Η μάχη για το μέλλον της γνώσης
Όταν η παραγωγή του σύγχρονου λόγου περνά μέσα από αλγόριθμους, η μάχη για το ποιος φτιάχνει τα μοντέλα, πώς τα φτιάχνει και με τι στόχους, είναι κάτι παραπάνω από τεχνικό ζήτημα. Είναι μια μάχη για το ποιος ελέγχει τη σκέψη, τη γλώσσα, το πολιτισμικό νόημα. Το Open LLM που αναπτύσσεται στην Ελβετία δεν έχει μόνο τεχνική σημασία. Είναι ένα σύμβολο. Ένα αντίβαρο. Ένα εργαλείο που επιστρέφει τη δύναμη σε κοινότητες, ερευνητές, εκπαιδευτικούς και πολίτες που δεν θέλουν να ζουν σε έναν κόσμο όπου οι λέξεις τους περνάνε πρώτα από τα φίλτρα κάποιας εταιρικής αδιαφάνειας. Και αν τελικά θέλουμε πράγματι η Τεχνητή Νοημοσύνη να είναι εργαλείο και όχι υποκατάστατο του ανθρώπου, τότε ίσως τέτοιες πρωτοβουλίες να είναι οι αληθινοί προάγγελοι του μέλλοντος.
Όταν ο κώδικας ανήκει σε όλους
Προς τα τέλη του καλοκαιριού, το νέο LLM θα κυκλοφορήσει υπό την άδεια Apache 2.0, μια από τις πιο ανοιχτές και ευέλικτες άδειες χρήσης. Και δεν πρόκειται απλώς για μια συμβολική κίνηση· είναι η νομική και ηθική θεμελίωση ενός συστήματος που ανήκει σε όλους και δεν υποκλίνεται σε καμία εταιρική οχύρωση. Πλάι στο ίδιο το μοντέλο, θα διατεθεί πλήρης τεκμηρίωση — η αρχιτεκτονική του, οι μεθοδολογίες εκπαίδευσης, οι οδηγίες χρήσης. Όχι για να εντυπωσιάσει, αλλά για να κατανοηθεί, να διαδοθεί, να επαναχρησιμοποιηθεί, να μετασχηματιστεί. Αυτή είναι η έννοια της τεχνολογικής δημοκρατίας: ό,τι μπορείς να καταλάβεις, μπορείς και να το αλλάξεις.
«Ως επιστήμονες που υπηρετούμε δημόσιους θεσμούς, σκοπός μας είναι να προωθήσουμε τα ανοιχτά μοντέλα και να δώσουμε τη δυνατότητα σε οργανισμούς να τα αξιοποιήσουν στις δικές τους εφαρμογές», δηλώνει ο Antoine Bosselut. Πίσω από την απλότητα της δήλωσης, βρίσκεται μια θεμελιώδης παραδοχή: η γνώση που παράγεται με δημόσιους πόρους, πρέπει να επιστρέφει στον δημόσιο χώρο. Όχι φυσικά ως διαφήμιση, ούτε ως υποβάθμιση, αλλά ως παρακαταθήκη.
«Αγκαλιάζοντας πλήρως την ανοιχτότητα (σε αντίθεση με τα εμπορικά μοντέλα που αναπτύσσονται πίσω από κλειστές πόρτες) ελπίζουμε η προσέγγισή μας να πυροδοτήσει την καινοτομία στην Ελβετία, στην Ευρώπη και μέσω πολυεθνικών συνεργασιών. Επιπλέον, αυτός είναι καθοριστικός παράγοντας για την προσέλκυση και καλλιέργεια των κορυφαίων ταλέντων», επισημαίνει ο καθηγητής Martin Jaggi από το EPFL.
Και εδώ φτάνουμε στο πιο καίριο σημείο: η “ανοιχτότητα” δεν είναι μόνο εργαλείο ή πρόσθετη αξία, είναι μια στρατηγική επιβίωσης. Γιατί όταν οι έξυπνοι αλγόριθμοι εξελίσσονται ταχύτερα από τις κοινωνίες που τους δημιουργούν, η πλήρης διαφάνεια είναι η μόνη ασφαλιστική δικλείδα για να παραμείνει η τεχνητή νοημοσύνη μέσο συνεργασίας και όχι εργαλείο εξουσίας. Γιατί αν όντως ζούμε στην εποχή του κώδικα, τότε ας διαλέξουμε σε τι κώδικα θα βασιστούμε: σε έναν προσβάσιμο και ελέγξιμο από πολλούς ή σε έναν αδιαφανή και απόλυτο, ελεγχόμενο από λίγους;
Η επιλογή δεν μπορεί να είναι τεχνική. Είναι βαθιά πολιτική. Και το ελβετικό παράδειγμα δείχνει έναν δρόμο. Όχι εύκολο, αλλά τουλάχιστον συλλογικό και ανοιχτό.
Τεχνική Σημείωση: Δημόσια Υποδομή, Εκπαίδευση Υψηλών Επιδόσεων
Το επερχόμενο ανοιχτού κώδικα LLM των ETH Zurich και EPFL αναπτύχθηκε εξολοκλήρου με χρήση δημόσιας ερευνητικής υποδομής.
Η εκπαίδευση του μοντέλου πραγματοποιήθηκε στον υπερυπολογιστή “Alps” του Ελβετικού Εθνικού Κέντρου Υπερυπολογιστών (CSCS), έναν από τους πιο εξελιγμένους υπολογιστικούς πόρους υψηλών επιδόσεων (HPC) στην Ευρώπη.
Πρόκειται για ένα σημαντικό ορόσημο στην πορεία προς διαφανή και αναπαραγώγιμη Τεχνητή Νοημοσύνη, καθώς και για μια νέα αναφορά στην πολυγλωσσική απόδοση ανοιχτών γλωσσικών μοντέλων μεγάλης κλίμακας.
Γενεύη, Ιούλιος 2025. Σε μια στιγμή που η Τεχνητή Νοημοσύνη μοιάζει ολοένα και περισσότερο με “μαύρο κουτί” που ελέγχεται από λίγες υπερδυνάμεις (ψηφιακές και γεωπολιτικές) μια διαφορετική σύναξη έλαβε χώρα στις όχθες της λίμνης Λεμάν: το International Open-Source LLM Builders Summit. Περίπου 50 πρωτοβουλίες, πανεπιστήμια και ερευνητικά ιδρύματα που εργάζονται πάνω σε ανοιχτά, διαφανή γλωσσικά μοντέλα (LLMs) συναντήθηκαν για να “συγχρονιστούν”.
Η διοργάνωση από τα κέντρα AI του πανεπιστημίου EPFL και του ETH Zurich ήταν μια δήλωση: ότι ο αγώνας για αξιόπιστη, συμμετοχική ΤΝ δεν έχει χαθεί και ότι το open source είναι κάτι περισσότερο από τεχνική επιλογή. Είναι ηθική στάση.
Το άνοιγμα του μοντέλου, το άνοιγμα της σκέψης
Κεντρικό σημείο του συνεδρίου αποτέλεσε η προαναγγελία ενός νέου, πλήρως ανοιχτού LLM, το οποίο αναπτύσσεται συλλογικά από το EPFL, το ETH Zurich, ελβετικά πανεπιστήμια και την υπολογιστική υποδομή του CSCS. Πρόκειται για ένα μοντέλο που θα διατεθεί με ανοιχτό κώδικα, πλήρη πρόσβαση στα βάρη και (ίσως το σημαντικότερο) διαφανή και αναπαραγώγιμη εκπαίδευση.
Αυτό σημαίνει πως οποιοσδήποτε ερευνητής, developer, θεσμός ή εκπαιδευτικός οργανισμός θα μπορεί όχι απλώς να χρησιμοποιήσει, αλλά να κατανοήσει, να τροποποιήσει και να βελτιώσει το μοντέλο. Άρα μιλάμε για ένα εργαλείο σε συσκευασία δώρου, για να ζωντανό σύστημα, προσαρμοσμένο στις ανάγκες της κοινωνίας.
«Τα πλήρως ανοιχτά μοντέλα επιτρέπουν εφαρμογές υψηλής εμπιστοσύνης και είναι απαραίτητα για την έρευνα σχετικά με τους κινδύνους και τις δυνατότητες της ΤΝ. Η διαφάνεια είναι καινοτομία, αλλά και συμμόρφωση με τους κανονισμούς», όπως σημείωσε ο Imanol Schlag, επιστημονικός υπεύθυνος του ETH AI Center και επικεφαλής του εγχειρήματος.
Ενάντια στον κρυπτοκρατισμό της ΤΝ
Η αναφορά σε «εφαρμογέςυψηλής εμπιστοσύνης» δεν είναι ρητορικό τέχνασμα. Όταν τα περισσότερα εμπορικά LLMs (από την OpenAI και τη Google μέχρι τη Baidu) αναπτύσσονται πίσω από σφραγισμένες πόρτες, η αξία της διαφάνειας αποκτά πολιτικό και επιστημολογικό βάρος. Το μοντέλο της Ζυρίχης και της Λωζάνης προβάλλει ως ένα αντιπαράδειγμα στο αμερικανοκεντρικό καθεστώς της «ιδιόκτητης ΤΝ». Δηλαδή, δεν πρόκειται απλώς για μια τεχνική λύση. Πρόκειται για έναν διαφορετικό πολιτισμό πληροφορίας – ένα modus operandi που δεν βλέπει την τεχνητή νοημοσύνη ως στρατηγικό απόρρητο ή κεφαλαιακό προϊόν, αλλά ως δημόσιο αγαθό. Ως κάτι που πρέπει να δοκιμάζεται, να κρίνεται, να αναδιαμορφώνεται και όχι απλά να καταναλώνεται παθητικά.
Πολυγλωσσία, προσβασιμότητα, ευθύνη
Το μοντέλο που ανακοινώθηκε εστιάζει σε τρεις βασικούς άξονες:
• Πολυγλωσσική απόδοση: μια έμφαση που σπάνια συναντάται στους αγγλοκεντρικούς εμπορικούς αλγορίθμους.
• Δημόσια προσβασιμότητα: με εργαλεία και υποστήριξη για χρήση σε περιβάλλοντα παιδείας, επιστήμης και διοίκησης.
• Διαφάνεια στην εκπαίδευση: ώστε τα biases, τα όρια και οι δυνατότητες του μοντέλου να είναι γνωστά και αναμενόμενα, όχι ύπουλα.
Και αυτό δεν είναι μια ουτοπία. Είναι ένα διαφορετικό όραμα του τι σημαίνει «τεχνολογική πρωτοπορία» το 2025: όχι απαραίτητα πιο γρήγορη ή πιο ισχυρή ΤΝ, αλλά πιο υπεύθυνη, πιο ανθρώπινη, πιο κοινοτική.
Η μάχη για το μέλλον της γνώσης
Όταν η παραγωγή του σύγχρονου λόγου περνά μέσα από αλγόριθμους, η μάχη για το ποιος φτιάχνει τα μοντέλα, πώς τα φτιάχνει και με τι στόχους, είναι κάτι παραπάνω από τεχνικό ζήτημα. Είναι μια μάχη για το ποιος ελέγχει τη σκέψη, τη γλώσσα, το πολιτισμικό νόημα. Το Open LLM που αναπτύσσεται στην Ελβετία δεν έχει μόνο τεχνική σημασία. Είναι ένα σύμβολο. Ένα αντίβαρο. Ένα εργαλείο που επιστρέφει τη δύναμη σε κοινότητες, ερευνητές, εκπαιδευτικούς και πολίτες που δεν θέλουν να ζουν σε έναν κόσμο όπου οι λέξεις τους περνάνε πρώτα από τα φίλτρα κάποιας εταιρικής αδιαφάνειας. Και αν τελικά θέλουμε πράγματι η Τεχνητή Νοημοσύνη να είναι εργαλείο και όχι υποκατάστατο του ανθρώπου, τότε ίσως τέτοιες πρωτοβουλίες να είναι οι αληθινοί προάγγελοι του μέλλοντος.
Όταν ο κώδικας ανήκει σε όλους
Προς τα τέλη του καλοκαιριού, το νέο LLM θα κυκλοφορήσει υπό την άδεια Apache 2.0, μια από τις πιο ανοιχτές και ευέλικτες άδειες χρήσης. Και δεν πρόκειται απλώς για μια συμβολική κίνηση· είναι η νομική και ηθική θεμελίωση ενός συστήματος που ανήκει σε όλους και δεν υποκλίνεται σε καμία εταιρική οχύρωση. Πλάι στο ίδιο το μοντέλο, θα διατεθεί πλήρης τεκμηρίωση — η αρχιτεκτονική του, οι μεθοδολογίες εκπαίδευσης, οι οδηγίες χρήσης. Όχι για να εντυπωσιάσει, αλλά για να κατανοηθεί, να διαδοθεί, να επαναχρησιμοποιηθεί, να μετασχηματιστεί. Αυτή είναι η έννοια της τεχνολογικής δημοκρατίας: ό,τι μπορείς να καταλάβεις, μπορείς και να το αλλάξεις.
«Ως επιστήμονες που υπηρετούμε δημόσιους θεσμούς, σκοπός μας είναι να προωθήσουμε τα ανοιχτά μοντέλα και να δώσουμε τη δυνατότητα σε οργανισμούς να τα αξιοποιήσουν στις δικές τους εφαρμογές», δηλώνει ο Antoine Bosselut. Πίσω από την απλότητα της δήλωσης, βρίσκεται μια θεμελιώδης παραδοχή: η γνώση που παράγεται με δημόσιους πόρους, πρέπει να επιστρέφει στον δημόσιο χώρο. Όχι φυσικά ως διαφήμιση, ούτε ως υποβάθμιση, αλλά ως παρακαταθήκη.
«Αγκαλιάζοντας πλήρως την ανοιχτότητα (σε αντίθεση με τα εμπορικά μοντέλα που αναπτύσσονται πίσω από κλειστές πόρτες) ελπίζουμε η προσέγγισή μας να πυροδοτήσει την καινοτομία στην Ελβετία, στην Ευρώπη και μέσω πολυεθνικών συνεργασιών. Επιπλέον, αυτός είναι καθοριστικός παράγοντας για την προσέλκυση και καλλιέργεια των κορυφαίων ταλέντων», επισημαίνει ο καθηγητής Martin Jaggi από το EPFL.
Και εδώ φτάνουμε στο πιο καίριο σημείο: η “ανοιχτότητα” δεν είναι μόνο εργαλείο ή πρόσθετη αξία, είναι μια στρατηγική επιβίωσης. Γιατί όταν οι έξυπνοι αλγόριθμοι εξελίσσονται ταχύτερα από τις κοινωνίες που τους δημιουργούν, η πλήρης διαφάνεια είναι η μόνη ασφαλιστική δικλείδα για να παραμείνει η τεχνητή νοημοσύνη μέσο συνεργασίας και όχι εργαλείο εξουσίας. Γιατί αν όντως ζούμε στην εποχή του κώδικα, τότε ας διαλέξουμε σε τι κώδικα θα βασιστούμε: σε έναν προσβάσιμο και ελέγξιμο από πολλούς ή σε έναν αδιαφανή και απόλυτο, ελεγχόμενο από λίγους;
Η επιλογή δεν μπορεί να είναι τεχνική. Είναι βαθιά πολιτική. Και το ελβετικό παράδειγμα δείχνει έναν δρόμο. Όχι εύκολο, αλλά τουλάχιστον συλλογικό και ανοιχτό.
Τεχνική Σημείωση: Δημόσια Υποδομή, Εκπαίδευση Υψηλών Επιδόσεων
Το επερχόμενο ανοιχτού κώδικα LLM των ETH Zurich και EPFL αναπτύχθηκε εξολοκλήρου με χρήση δημόσιας ερευνητικής υποδομής.
Η εκπαίδευση του μοντέλου πραγματοποιήθηκε στον υπερυπολογιστή “Alps” του Ελβετικού Εθνικού Κέντρου Υπερυπολογιστών (CSCS), έναν από τους πιο εξελιγμένους υπολογιστικούς πόρους υψηλών επιδόσεων (HPC) στην Ευρώπη.
Πρόκειται για ένα σημαντικό ορόσημο στην πορεία προς διαφανή και αναπαραγώγιμη Τεχνητή Νοημοσύνη, καθώς και για μια νέα αναφορά στην πολυγλωσσική απόδοση ανοιχτών γλωσσικών μοντέλων μεγάλης κλίμακας.
