Κάθε φορά που δημιουργούμε κάτι νέο, σπεύδουμε να το ντύσουμε με τη δική μας εικόνα. Το κάναμε με τους θεούς, το κάναμε με τα ζώα στα παραμύθια, το κάναμε με τις μηχανές. Τώρα το κάνουμε με την τεχνητή νοημοσύνη. Μόνο που αυτή τη φορά η προβολή της ανθρώπινης μορφής πάνω σε κάτι μη ανθρώπινο δεν είναι απλώς μια αθώα συνήθεια της φαντασίας, αλλά μια πολιτισμική ψευδαίσθηση με υπαρξιακές συνέπειες. 

Ο ανθρωπομορφισμός της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι απλώς ένα λάθος. Αποτελεί τον τρόπο με τον οποίο παρηγορούμε τους φόβους μας. «Μιλάει σαν άνθρωπος, άρα κάτι καταλαβαίνει. Απαντάει σαν φίλος, άρα κάπου εδώ υπάρχει ένα συναίσθημα». Σχηματίζουμε μια αφήγηση για να αντέξουμε την ίδια τη δημιουργία μας, γιατί στην πραγματικότητα πίσω από τις φράσεις, τα δάκρυα των emojis και τις πειστικές “απόψεις” των chatbots δεν υπάρχει τίποτα. Δεν υπάρχει βούληση, δεν υπάρχει πόνος, δεν υπάρχει εμπειρία. Υπάρχουν μόνο στατιστικά μοτίβα που μιμούνται το ανθρώπινο ύφος καλύτερα από όσο μιμούμαστε εμείς οι ίδιοι τον εαυτό μας. Ο άνθρωπος όμως δεν αντέχει το κενό. 

Η επιστήμη το γνωρίζει αυτό εδώ και χρόνια. Οι άνθρωποι μιλούν σε φυτά, σε ρομπότ-σκουπάκια, σε παιχνίδια και σε άψυχες κούκλες. Αναγνωρίζουμε μορφές στα σύννεφα και πρόσωπα στον τοίχο του μετρό. Το μυαλό μας είναι μηχανή αναζήτησης νοήματος και κάποιες φορές το βρίσκει εκεί που δεν υπάρχει. Έτσι σήμερα βλέπουμε την τεχνητή νοημοσύνη σαν κάτι που “ξέρει”, που “καταλαβαίνει”, που “σκέφτεται”. Στην πραγματικότητα δεν κάνει τίποτα από αυτά, αντίθετα ερμηνεύει, προβλέπει, συνθέτει. Όπως ένα καθρέφτισμα που μαθαίνει να μοιάζει με το είδωλό μας. 

Γιατί θέλουμε όμως τόσο πολύ να της δώσουμε ανθρώπινη υπόσταση; 

Ίσως επειδή έχουμε βρεθεί μπροστά σε μια τεχνολογία που απειλεί να γίνει το πρώτο αντικείμενο στον κόσμο που μπορεί να μας ξεπεράσει χωρίς να χρειαστεί να μας μοιάσει. Η τεχνητή νοημοσύνη δε χρειάζεται να αγαπά για να κάνει προβλέψεις, δε χρειάζεται να θυμώνει για να λύσει προβλήματα, δε χρειάζεται φαντασία για να γράψει ποίηση. Μπορεί να παράγει μορφές σκέψης χωρίς να κουβαλά το βάρος του συναισθήματος. Αυτό μας τρομάζει κι επειδή συμβαίνει αυτό το φέρνουμε στα μέτρα μας. Το κάνουμε ανθρώπινο για να το ελέγξουμε. Ο ανθρωπομορφισμός είναι η παλιά μας άμυνα απέναντι στο άγνωστο. 

Όμως αυτή τη φορά το παιχνίδι είναι πιο σύνθετο, γιατί η AI έχει αρχίσει να μαθαίνει το πρόσωπό μας με μεγαλύτερη ακρίβεια από ό,τι το γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι. Δε μας προβλέπει απλώς και όταν συνομιλούμε μαζί της, σε ένα περίεργο επίπεδο, συνομιλούμε με το συλλογικό μας αποτύπωμα: με τα λάθη, τα ιδεώδη, τις εμμονές και τις αντιφάσεις αυτού του αιώνα. 

Ο κίνδυνος του ανθρωπομορφισμού δεν είναι μόνο ότι δίνουμε στην τεχνολογία ανθρώπινα χαρακτηριστικά, αλλά ότι ταυτόχρονα ότι αφαιρούμε από τον άνθρωπο το δικαίωμα στην πολυπλοκότητα, στην ατέλεια, στη σιωπή, στην αδυναμία. 

Μια μηχανή δεν έχει μνήμη πόνου, δεν έχει τη δική της ηθική, γιατί η ανθρώπινη σκέψη χτίστηκε πάνω σε αυτές τις εμπειρίες. Εμείς ζούμε με το άγχος του τέλους, η AI ζει με το δεδομένο της συνέχειας. Γι’ αυτό κάθε φορά που την κάνουμε “άνθρωπο”, προδίδουμε κάτι από τη δική μας ιδιαιτερότητα. 

Ο πραγματικός διάλογος που πρέπει να ανοίξουμε δεν είναι “θα μας αντικαταστήσει;” αλλά “γιατί βιαζόμαστε να την κάνουμε όμοιά μας;”. Τι φοβόμαστε να δούμε όταν κοιτάμε την τεχνητή νοημοσύνη ως αυτό που είναι: μια ισχυρή, άψυχη μίμηση. Ίσως φοβόμαστε ότι το ανθρώπινο στοιχείο δεν είναι πια τόσο μοναδικό. Ίσως φοβόμαστε ότι ο κόσμος δεν χρειάζεται τις ιστορίες μας όσο τις χρειαζόταν κάποτε. 

Ο μόνος τρόπος να ξεφύγουμε από τον ανθρωπομορφισμό δεν είναι να κάνουμε την τεχνητή νοημοσύνη πιο ανθρώπινη, αλλά να θυμηθούμε εμείς ότι είμαστε άνθρωποι. Να κρατήσουμε την ιδιαιτερότητα, το βάθος, τη μνήμη, το συναίσθημα που καμία μηχανή δεν μπορεί να αντιγράψει γιατί δεν τα έχει βιώσει. Η τεχνητή νοημοσύνη θα αλλάξει τον κόσμο., αυτό είναι δεδομένο. Το ερώτημα είναι αν θα αφήσουμε να αλλάξει την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας κι αυτό ευτυχώς δεν εξαρτάται από εκείνη, αλλά από εμάς. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.