Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει το μέλλον της εργασίας, αλλά και το πως αντιλαμβανόμαστε τον πολιτισμό, την τέχνη, τη δημιουργία και τη ψυχαγωγία. Δε μπήκε διακριτικά από την πόρτα, εισέβαλε από το ταβάνι και τώρα όλοι κοιτούν ψηλά, προσπαθώντας να καταλάβουν αν θα πέσει ολόκληρο το σπίτι ή αν μπορούμε με λίγη τόλμη να χτίσουμε κάτι καινούργιο πάνω στα ερείπια. 

Κάποτε ο Prince είπε ότι δεν εμπιστεύεται το μέλλον της τεχνολογίας. Το 1999 χωρίς τα σημερινά σημάδια, χωρίς deepfakes, χωρίς generative audio απαίτησε να κλείσουν το μαγνητόφωνο στη συνέντευξη. Τότε τον είπαν παρανοϊκό. Τώρα μοιάζει προφήτης, γιατί είδε πριν από όλους αυτό που σήμερα γίνεται πραγματικότητα: η φωνή σου, το σώμα σου, η δημιουργία σου μπορούν να γίνουν πρώτες ύλες για κάτι που δεν έχει καμία σχέση με σένα, ένα προϊόν που δε νιώθει, δε θυμάται, δεν κουβαλά ούτε μια γρατζουνιά. 

Το 2025 είναι η χρονιά που η ΑΙ ανέβηκε επίσημα στα charts. Η Xania Monet, ένα AI-powered “μουσικό act”, μπήκε στη λίστα του Billboard, ενώ ένα άλλο οι Breaking Rust, έφτασαν στο Νο. 1 των country πωλήσεων. Δεν είναι άνθρωποι, δεν είναι συγκροτήματα, αλλά αλγόριθμοι εκπαιδευμένοι πάνω σε φωνές ανθρώπων. Το κοινό σε ποσοστό 97% σύμφωνα με έρευνα της Ipsos δεν μπορούσε καν να ξεχωρίσει τι ήταν τι. 

Αν η τέχνη είναι ο κάτοπτρο των πληγών, της χαράς, της σκέψης μας, τι σημαίνει όταν στον καθρέφτη κοιτιέται μια μηχανή; Η μουσική βιομηχανία είναι ένας τόπος νεύρων. Καριέρες που χτίζονται και διαλύονται μέσα σε μια νύχτα. Καλλιτέχνες που απαιτούν, που σπάνε, που δε χωρούν σε κανόνες. Πολλοί μάνατζερ θα χαμογελούσαν μπροστά στην ιδέα μιας “καθωσπρέπει” ΑΙ: δεν πίνει, δεν κάνει σκάνδαλα, δεν αρρωσταίνει, δεν ζητά καλύτερο συμβόλαιο. Παράγει ασταμάτητα όπως κάθε καλή μηχανή και το σύστημα για να συντηρείται θέλει ακριβώς αυτό. 

Η τέχνη διαχρονικά δε φτιάχνεται από υπάκουες μηχανές. Φτιάχνεται από ανθρώπους που πληγώνονται, που θυμώνουν, που αποτυγχάνουν, που κάνουν τις δικές τους μικρές επαναστάσεις. Ο Ralph Ellison έγραφε ότι τα blues είναι “μια παρόρμηση να κρατήσεις ζωντανές τις οδυνηρές λεπτομέρειες της ύπαρξης”. Πώς ακριβώς θα το κάνει αυτό ένας αλγόριθμος που δεν έχει πληγωθεί ποτέ; Που δεν ξέρει τι σημαίνει απόγνωση; Που δεν χρειάστηκε να παλέψει με το κενό μιας σελίδας; Που δεν χρειάστηκε να αγαπήσει χωρίς ανταπόκριση; 

Η ΑΙ δεν μπορεί να είναι καλλιτέχνης, επειδή δεν μπορεί να είναι άνθρωπος. Γι’ αυτό και το πιο επικίνδυνο λάθος της εποχής μας είναι η ανθρωποποίηση των συστημάτων ΑΙ. Να τα λέμε “καλλιτέχνες”. Να τους αποδίδουμε προθέσεις, φαντασία, έμπνευση. Αυτό δεν είναι απλώς ένα γλωσσικό ατόπημα, αλλά μια πολιτισμική μετατόπιση. Όταν δίνεις στη μηχανή τον τίτλο του καλλιτέχνη, αφαιρείς από τον άνθρωπο την αξία του κόπου του. Οι ΑΙ παραγωγές δεν είναι «artists». Είναι products. Κυριολεκτικά: προϊόντα και κάθε προϊόν χρειάζεται μεταχείριση προϊόντος. 

Όπως είπε ο Tom Poleman της iHeartMedia: «Μερικές φορές πρέπει να πάρεις θέση. Εμείς είμαστε με τους ανθρώπους». Η εταιρεία του δε θα παίζει τραγούδια όπου συνθετικές φωνές προσποιούνται ανθρώπους και σε ένα επίπεδο αυτή η δήλωση είναι υποστηρικτική. Σε ένα άλλο όμως, ακούγεται σαν καμπανάκι: φτάσαμε στο σημείο όπου χρειάζεται να διακηρύξουμε επισήμως ότι είμαστε με τους ανθρώπους. 

Ο Nick Cave σε μια από τις πιο βαθιές τοποθετήσεις για το ζήτημα έγραψε ότι η δημιουργία έχει αξία μόνο επειδή κοστίζει. Δεν είναι εύκολη, δεν είναι μηχανική. Είναι επίπονη και αυτή η αγωνία είναι που δίνει νόημα. Η ΑΙ δεν έχει αφήσει δάκρυ πάνω σε κιθάρα, δεν έχει νιώσει την αποτυχία, δεν έχει δουλέψει πέντε χρόνια πάνω σε μια ιδέα που ίσως δεν δει ποτέ το φως.  

Δεν είμαστε φυσικά υποχρεωμένοι να κλειδώσουμε την ΑΙ στο υπόγειο. Όπως ο Dylan που “ηλεκτροδότησε” τη φολκ μουσική, η τέχνη πάντα βρίσκει τρόπους να απορροφήσει το νέο. Η ΑΙ μπορεί να γίνει εργαλείο, πηγή πειραματισμού. Αφετηρία νέων μορφών έκφρασης, αλλά δεν μπορεί και δεν πρέπει να γίνει ο δημιουργός. 

Αν την αφήσουμε να κυριαρχήσει χωρίς όρια, χωρίς δικλείδες ασφαλείας, χωρίς δίκαιη αποζημίωση των ανθρώπων που αποτελούν τις πρώτες της ύλες, θα βρεθούμε παγιδευμένοι σε έναν ατελείωτο βρόχο αναπαραγωγής του παρελθόντος. Ένα remix χωρίς τέλος. Μια τέχνη που ανακυκλώνει το ήδη υπάρχον χωρίς καμία αίσθηση κινδύνου, ρίσκου, ζωής. Θέλουμε μια τέχνη που να μοιάζει με τέχνη ή μια τέχνη που να είναι τέχνη; Θέλουμε δημιουργούς ή προσομοιώσεις; Θέλουμε νέες φωνές ή τέλεια αντίγραφα όσων αγαπήσαμε; 

Ο ρόλος της ΑΙ δεν είναι να γίνει το κέντρο της τέχνης. Η τέχνη, η αληθινή τέχνη, πρέπει να παραμείνει ανθρώπινη, επειδή βαθιά μέσα μας ξέρουμε ότι καμία μηχανή δεν μπορεί να αγαπήσει αρκετά ώστε να δημιουργήσει κάτι που να μείνει. 

*Με στοιχεία από το TIME 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.