Είναι γεγονός πως η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται ταχύτερα από την ικανότητά μας να την κατανοήσουμε. Η μεγάλη συζήτηση δεν αφορά μόνο το τι μπορούν να κάνουν οι μηχανές. Αφορά περισσότερο το τι μπορούμε να κάνουμε εμείς οι ίδιοι και κυρίως: σε ποιο αξιακό υπόβαθρο πατάμε καθώς χτίζουμε τεχνολογίες που θα καθορίσουν το μέλλον της ανθρωπότητας. Το λεγόμενο «πρόβλημα ευθυγράμμισης» δεν είναι μόνο ένα ζήτημα τεχνικής προστασίας από υπαρξιακούς κινδύνους. Είναι μια αντανάκλαση ενός βαθύτερου ανθρώπινου προβληματισμού: της δικής μας ευθυγράμμισης με εμάς τους ίδιους. 

Η συζήτηση αναζωπυρώθηκε πρόσφατα με αφορμή μια ιδιαίτερα αποκαλυπτική συνομιλία ανάμεσα στον Sam Altman και τον Tucker Carlson. Όταν ο Carlson ρώτησε τον Altman για το “ηθικό θεμέλιο” του ChatGPT  υπαινίχθηκε ότι η σχέση μας με την τεχνητή νοημοσύνη αποκτά σχεδόν θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Την θεωρούμε ισχυρότερη από εμάς και προσδοκούμε από αυτήν καθοδήγηση σαν να αποδίδουμε νοήματα εκεί όπου βρίσκεται απλώς μια περίπλοκη μηχανή. Ο Altman απάντησε νηφάλια ότι η ΤΝ δεν έχει τίποτα το πνευματικό και τότε ο Carlson έθεσε το πραγματικό ερώτημα: Ποιο ηθικό πλαίσιο ενσωματώνουμε στα συστήματα που χτίζουμε; 

Ο Altman μίλησε για το “model spec”, δηλαδή το σύνολο των κανόνων που διαμορφώνουν τη συμπεριφορά ενός μοντέλου. Για το ChatGPT, αυτό σημαίνει ότι αντλεί από τη συλλογική γνώση και εμπειρία της ανθρωπότητας. «Πρέπει να το ευθυγραμμίσουμε ώστε να συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο». Αυτή η φράση δεν είναι τεχνική λεπτομέρεια, αλλά ο πυρήνας της φιλοσοφικής αγωνίας γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη. Μπορεί πράγματι η ΤΝ να ευθυγραμμιστεί με τις αξίες μας, αν πρώτα δεν έχουμε αποφασίσει ποιες είναι αυτές οι αξίες; 

Από το 1960 ο Norbert Wiener μιλούσε για την ανάγκη συμβατότητας ανάμεσα στους ανθρώπινους σκοπούς και τα μηχανικά μέσα που χρησιμοποιούμε για να τους επιτύχουμε. Όμως η βαθύτερη κρίση ευθυγράμμισης προηγείται κατά πολύ της εποχής των υπολογιστών. Αφορά τον δικό μας αποπροσανατολισμό από τα πνευματικά και πολιτισμικά θεμέλια που έδιναν προσανατολισμό στις κοινωνίες. Αν εμείς δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα του τι συνιστά ανθρώπινη αξία, ανθρωπιά, σκοπό και νόημα, τότε πώς μπορούμε να απαιτούμε από μια μηχανή να τα ενσωματώσει; 

Το πρόβλημα δεν είναι ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι “αποκομμένη” από την πνευματικότητα. Είναι ότι οι σύγχρονες κοινωνίες είναι χτίστηκαν πάνω σε ένα πνευματικό υπόβαθρο. Αυτό σταδιακά εξασθένισε, αλλά για πολύ καιρό διατηρούσαμε ακόμη την αίσθηση των αρχών εκείνων που μας έδιναν προσανατολισμό. Τώρα όμως, ακόμη και αυτό το απομεινάρι έχει χαθεί. Είμαστε χωρίς άξονα, χωρίς σταθερά σημεία αναφοράς. 

Ο Paul Kingsnorth στο πρόσφατο βιβλίο του Against the Machine περιγράφει τη βάση κάθε πολιτισμού ως μια ιερή τάξη. Δε χρειάζεται να είναι χριστιανική, μπορεί να είναι ισλαμική, ινδουιστική, ταοϊστική, αλλά χρειάζεται να υπάρχει. Όταν αυτή η ιερή τάξη καταρρέει, η κοινωνία τρέμει συθέμελα: από την πολιτική μέχρι την ανθρώπινη ψυχή. Αυτό που περιγράφει ο Kingsnorth δεν είναι αφηρημένη θεωρία. Είναι η ίδια η πραγματικότητα της σύγχρονης εποχής: μια διάχυτη ένταση, ένα αίσθημα αποσταθεροποίησης, μια γενικευμένη αναζήτηση νοήματος. 

Μέσα σε αυτό το κλίμα, οικοδομούμε μια τεχνολογία που θα καθορίσει το πως θα σκεφτόμαστε, θα εργαζόμαστε, θα δημιουργούμε. Ο Altman μίλησε για την “συλλογική εμπειρία της ανθρωπότητας”, αλλά πόσο πρόσβαση έχουμε εμείς οι ίδιοι σε αυτή τη συλλογική εμπειρία; Ζούμε όντως σύμφωνα με τις αξίες που θέλουμε να ενσωματώσουμε στην τεχνητή νοημοσύνη ή απλώς μεταβιβάζουμε σε έναν αλγόριθμο μια ευθύνη που εμείς διστάζουμε να αναλάβουμε; 

Το πραγματικό “πρόβλημα ευθυγράμμισης” δεν είναι ανάμεσα σε ανθρώπους και μηχανές. Είναι ανάμεσα σε εμάς και στις ίδιες μας τις αρχές. Αν δεν ξεκαθαρίσουμε πρώτα το δικό μας «model spec», αν δεν προσδιορίσουμε ποιες είναι οι θεμελιώδεις αξίες που μας κάνουν ανθρώπους, τότε καμία τεχνητή νοημοσύνη δεν πρόκειται να το κάνει για λογαριασμό μας. 

Η τεχνολογία που δημιουργούμε έχει τη δύναμη να μεταμορφώσει τον κόσμο. Αλλά μόνο αν πρώτα μεταμορφώσουμε τον τρόπο που βλέπουμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Η απάντηση δεν βρίσκεται στους κώδικες, αλλά στα θεμέλια του πολιτισμού μας, αυτά που πρέπει να ξαναθυμηθούμε πριν επιχειρήσουμε να τα ενσωματώσουμε σε μηχανές. 

*Mε στοιχεία από το TIME 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.