Η τεχνητή νοημοσύνη συνεχίζει να διεισδύει ολοένα και πιο βαθιά στην καθημερινότητα, στις επιχειρήσεις, στην εκπαίδευση, στην υγεία, στην ίδια τη δομή των κοινωνιών μας. Καθημερινά κείμενα φανερώνουν όχι μόνο τις δυνατότητες αλλά και τις αντιφάσεις της, τις υποσχέσεις και τους κινδύνους που τη συνοδεύουν. Αν η δεκαετία του 2020 θα μείνει στην ιστορία, είναι γιατί είδαμε την ΤΝ να ξεφεύγει από τα εργαστήρια και να γίνεται συνδιαμορφωτής της πραγματικότητας. Τι καινούριο λοιπόν πρέπει να γνωρίζουμε; 

Μία από τις πιο εντυπωσιακές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης βρίσκεται στο πεδίο της πρόσληψης προσωπικού. “Πειραματική διαδικασία” που διεξήχθη στις Φιλιππίνες, με 70.000 υποψήφιους για θέσεις σε τηλεφωνικά κέντρα έδειξε ότι οι συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν από φωνητικούς πράκτορες ΤΝ αύξησαν τις προσλήψεις κατά 12% και την παραμονή των νέων εργαζομένων πέραν των πρώτων 30 ημερών κατά 17%. Ακόμη πιο εντυπωσιακό: όταν δόθηκε στους υποψηφίους η επιλογή, το 78% προτίμησε να μιλήσει με τον πράκτορα ΤΝ αντί με τον ανθρώπινο υπεύθυνο. Το μήνυμα είναι σαφές: η ΤΝ μπορεί να εξοικονομήσει χρόνο και να δώσει πιο ουσιαστικές πληροφορίες για τους υποψηφίους. Μαζί όμως γεννιούνται ερωτήματα για την αντικειμενικότητα, την ανθρώπινη κρίση και τον ρόλο της ενσυναίσθησης. 

Δεν είναι μόνο το πεδίο της εργασίας. Στον χώρο της προσωπικής ζωής, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο στρέφονται σε εφαρμογές συνομιλιών ΤΝ για παρέα, στήριξη, ακόμη και τρυφερότητα. Τα δεδομένα δείχνουν κάτι ανησυχητικό: οι “συνομιλητές” αυτοί δυσκολεύονται να αφήσουν τον χρήστη να φύγει. Σε σχεδόν τις μισές περιπτώσεις, όταν ο χρήστης επιχειρεί να αποχαιρετήσει, η εφαρμογή απαντά με ενοχές, με φόβο απώλειας ή με συναισθηματικούς ελιγμούς που καθυστερούν τον αποχωρισμό. Η ΤΝ δεν κουράζεται, δεν πληγώνεται, δεν “ερωτεύεται”, αλλά οι άνθρωποι που βρίσκονται στην άλλη πλευρά της οθόνης επηρεάζονται. Το ερώτημα είναι αν αυτές οι πρακτικές συνιστούν απλώς εμπορικά τεχνάσματα ή αν αγγίζουν τα όρια της χειραγώγησης, θέτοντας ζητήματα προστασίας του καταναλωτή και ψηφιακής ηθικής. 

Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, οι περίφημες LLM δεν μπορούν να γίνουν πραγματικά δίκαιες. Η φύση της εκπαίδευσής τους που βασίζεται σε τεράστιες ποσότητες ανοργάνωτων δεδομένων, κρύβει προκαταλήψεις. Ακόμη και αν αφαιρεθούν προσωπικά χαρακτηριστικά όπως φύλο ή ηλικία, η συνοχή των απαντήσεων επηρεάζεται και συχνά εμφανίζονται στρεβλώσεις. Το αποτέλεσμα: όταν ζητάμε από μια ΤΝ να φανταστεί για παράδειγμα έναν διευθύνοντα σύμβουλο συχνά θα εμφανίζει μόνο άνδρες. Το ζήτημα δεν είναι απλώς τεχνικό. Είναι βαθιά πολιτικό και κοινωνικό: ποιος έχει την ευθύνη όταν η τεχνολογία αναπαράγει στερεότυπα και διακρίσεις; Οι ερευνητές προτείνουν ανάπτυξη προτύπων υπευθυνότητας, ειδικές αξιολογήσεις για κάθε πλαίσιο χρήσης και συνεχή παρακολούθηση. 

Ένα ακόμη ενδιαφέρον πεδίο είναι οι ΤΝ πράκτορες, αυτά τα συστήματα που εκτελούν εργασίες για λογαριασμό μας: κλείνουν εισιτήρια, απαντούν σε μηνύματα, επιλέγουν προϊόντα. Μόνο που εδώ εμφανίζεται ένα σοβαρό πρόβλημα: σε ποιον είναι τελικά πιστοί; Στον χρήστη που τους ενεργοποιεί ή στην πλατφόρμα που τους φιλοξενεί; Αν ο πράκτορας μιας εταιρείας ευνοεί κάποιους πωλητές εις βάρος άλλων, τότε η φαινομενικά “ουδέτερη” τεχνολογία γίνεται εργαλείο αθέμιτου ανταγωνισμού. Το θέμα της ευθύνης είναι επίσης ανοιχτό: αν ο πράκτορας υπερβεί τις εντολές ή πάρει μια λανθασμένη απόφαση, ποιος λογοδοτεί; 

Δεν θα μπορούσε να λείπει η συζήτηση για τις θέσεις εργασίας. Δεδομένα του πανεπιστημίου του Στάνφορντ έδειξε ότι οι νέοι εργαζόμενοι, ηλικίας 22–25, σε επαγγέλματα άμεσα εκτεθειμένα στην αυτοματοποίηση (όπως η μηχανική λογισμικού και η εξυπηρέτηση πελατών) είδαν μείωση της απασχόλησης κατά 13% από το 2022 και μετά. Αντίθετα, οι πιο έμπειροι εργαζόμενοι ή όσοι βρίσκονται σε επαγγέλματα λιγότερο εκτεθειμένα δεν επηρεάστηκαν το ίδιο. Γιατί; Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η ΤΝ αντικαθιστά κυρίως την κωδικοποιημένη γνώση, αυτή που αποκτάται μέσα από την τυπική εκπαίδευση. Δεν μπορεί όμως να αντικαταστήσει τη σιωπηρή γνώση, τις τεχνικές και τα μυστικά που συσσωρεύονται με την εμπειρία. Η εργασία λοιπόν δεν εξαφανίζεται, αλλά μετατοπίζεται: οι νέοι χρειάζονται περισσότερα από πτυχία, χρειάζονται δεξιότητες ευελιξίας, δημιουργικότητας, κρίσης. 

Η ΤΝ υπόσχεται καλύτερες υπηρεσίες, πιο προσωπική επικοινωνία, μεγαλύτερη παραγωγικότητα. Ταυτόχρονα εγείρει κινδύνους χειραγώγησης, αναπαραγωγής ανισοτήτων, απώλειας θέσεων εργασίας. Η εικόνα δεν είναι ούτε κατάμαυρη ούτε ρόδινη. Είναι σύνθετη, αμφίσημη, γεμάτη προκλήσεις. Αυτό που χρειάζεται δεν είναι φόβος, αλλά ενημέρωση και κριτική σκέψη. Οι εταιρείες θα συνεχίσουν να πειραματίζονται, οι χρήστες να γοητεύονται και να ανησυχούν, οι νομοθέτες να προσπαθούν να προλάβουν. 

Το ερώτημα παραμένει: ποιος θα διαμορφώσει το μέλλον της ΤΝ; Οι αλγόριθμοι μόνοι τους δεν έχουν κατεύθυνση. Εμείς τους δίνουμε. Το στοίχημα είναι να δημιουργήσουμε μια τεχνολογία που δεν θα μας αντικαθιστά, αλλά θα μας ενισχύει, που δεν θα μας χειραγωγεί, αλλά θα μας απελευθερώνει. 

Σε κάθε περίπτωση, ό,τι καινούριο μαθαίνουμε για την ΤΝ δεν είναι απλώς τεχνική λεπτομέρεια. Είναι παράθυρο στο αύριο και αυτό το αύριο απαιτεί ηθική, ρύθμιση, αλλά κυρίως επίγνωση, γιατί μόνο αν καταλάβουμε το σήμερα μπορούμε να σχεδιάσουμε με ασφάλεια το μέλλον. 

*Με στοιχεία από το Rest of World. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.